VU Magazine 1981 - pagina 149

Het Nationaal Comité Handliaving Rijlcseenheid —door Jelle Hekman „Aan de burgerij van Amsterdam Stadgenoten! Op dit moment tracliten misdadige reactionaire elementen het wettig gezag opzij te sciiuiven en zicii meester te mal<en van de staatsmacint. Met mijn geiiele persoon stel ik mij achter de wettige Regering van Hare Majesteit de Koningin; zo ook het Bestuur der Stad. Stadgenoten, Amsterdam stelt zich tegenover deze onderneming. Het zal zich tegen deze poging, onze vrije en democratische staatsinstellingen omver te werpen, metterdaad verzetten. Een ieder blijve rustig en verrichtte op normalen wijze zijn dagelijkse bezigheden. Ik doe een beroep op de gehele burgerij, alle bevelen, van mij, of van het Gemeentebestuur uitgaande, stipt op te volgen en het Gemeentebestuur zonodig terzijde te staan, wanneer het dit vraagt, opdat het leven zoveel mogelijk zijn gewone loop vervolge en in de eerste plaats de voedselvoorziening der bevolking blijve verzekerd. Amsterdam — 1947 — De burgemeester van Amsterdam Arn. J. D'Ailly" De Amsterdamse historicus dr. Richter Roegholt ontdekte in 1979, min of meer bij toeval, bovenstaand ontwerp voor een proclamatie in het stadsarchief van de hoofdstad. Het papiertje is een van de w/einige documenten, w/aaruit blijkt dat er omstreeks 1947 vrees bij autoriteiten heeft geleefd voor een rechtse staatsgreep, althans bij de burgemeester van Amsterdam. In verband met die plannen worden vaak de namen genoemd van ex-premier mr. P. S. Gerbrandy, admiraal C. E. L. Helfrich en generaal mr. H. J. Kruis, leidende figuren van de buitenparlementaire actiegroep „Nationaal Comité Handhaving Rijkseenheid", dat in de jaren 1946 tot 1949 fulmineerde tegen de Indonesië-politiek van de kabinetten Beel en Drees. Bestonden er serieus plannen in 1947 voor een rechtse machtsovername? Overwoog generaal Kruis echt, .zoals onlangs in Spanje Tejero in de Spaanse Cortes, het idee het parlement uit te schakelen? Speelde Gerbrandy zoals Dei Bosch, een rol op de achtergrond? En wat was dat precies voor een beweging, Rijkseenheid? Was het een vanuit het Nederlands bedrijfsleven gefinancierde actiegroep? Of dreef de beweging vooral op een Nederlands-nationalistisch sentiment in de bevolking?

zich al voor de oorlog schaarde rond het blad ,Rijkseenheid' . Al meteen had dit begrip iets defensiefs. Die eenheid werd kennelijkgedreigdgeacht.Sterkernog, pas bijde Grondwetswijzigingvan1922,nadathetlndonesische vrijheidsstreven zich al manifesteerde, werd „Nederlands-lndië' uitdrukkelijk deel van het Koninkrijk der Nederlanden verklaard. Van meet af lijkt het uiting van een neiging om, zoals Van Kleffens het later uitdrukte, de loop der geschiedenis te keren met een beroep op wetsteksten. Onder de medewerkers aan het vooroorlogse blad Rijkseenheid treffen we o.a. de namen van Gerretson en Colijn. Zeker de naam van de laatste in dit gezelschap is niet zo vanzelfsprekend, want hij kwam als a.r. uit een politiek nest waarvan de bouwer Abraham Kuyper de „fictie dat onze Nederlandse provincies met Java, Sumatra, Borneo en Celebes, Suriname en Curagao enz. te zamen ééne rijkseenheid vormen', had gebrandmerkt als naar„/7e/cfens Romeins staatsrecht", als ,,wat de revolutie wil" en „menselijk geknutsel". (Ons Program, 1878) Dat loog er niet om.

En dat kan een van de oorzaken zijn geweest dat veei leidende a.r. altijd wat huiverig zijn geweest om zich geheel met de rijkseenheidsbeweging te identificeren. Van huis uit hoorden ze dat denkbeeld zelfs principieel te bestrijden. En het was ook de bejaarde Kuyper die in 1914, toen de eerste Indonesische Opgericht werd het Comité op 14 december 1946, nationalisten werden verbannen (Tjipto, Soewardi en maar die datum markeert slechts een nieuwe fase in Douwes Dekker), althans het voor hun denkbeelden de rijkseenheidbeweging. Een actievere voortzetting opnam toen hij in de Eerste Kamer uitriep „dat toch nu onder leiding van Gerbrandy is het dan van de nooit uitsterven mag, of het volk gaat verloren, de januari en april 1946 opgerichtte stichtingen „/nd/é in begeerte en het verlangen om weer een vrij volk, een A/ood" en „fi//7cseenAje/d" en ook van de stroming, die onafhankelijke natie te worden."

„A/ienseiijic geicnutsei''

vu-Magazine 10 (1981) 4 (april)

135

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen