VU Magazine 1981 - pagina 10

orthodoxe kerk. Zij waren daarvan echter geen getrouwe vertegenwoordigers, omdat zij behoorden tot de omstreden ,,Sophiabeweging". Deze beweging hield er in bepaalde opzichten een zelfstandige wijze van filosoferen en theologiseren op na, waarin spekulatieve gedachten werden uitgewerkt die niet tot de Russische orthodoxie behoorden. Deze ,,sofiologie" is een ingewikkelde religieuze filosofie (of filosofische theologie), 't Gaat om een bepaalde opvatting over de schepping: de werkelijkheid wordt als in aanleg heilig gezien. God is de Schepper en de Sophia wordt beschouwd als het wijsheidsplan dat God voor de schepping heeft. De Sophia omvat ideeën van goddelijke wijsheid. De mens wordt geroepen om deel te nemen aan de uitvoering van dit plan, dat de grondslag en de dynamische kracht is om de werkelijkheid tot haar vervolmaking, haar vergoddelijking te voeren. De hele schepping moet tot haar recht komen en naar haar verlossing gestuwd worden. De inkarnatie neemt daarin een belangrijke plaats in . Inkarnatie betekent in de sofiologie niet alleen de menswording van God in Jezus, maar ook en uiteindelijk de vervulling en vergoddelijking van de gehele werkelijkheid. Die vervolmaking zal ook in het leven van de mensen, in hun onderlinge verhoudingen, zichtbaar worden in een volstrekte harmonie.

Dostojewski's werkkamer

Dostojewski spreekt overigens niet over de relatie van Christus tot de Schepper. Christus is voor hem het zedetijk volmaakte middelpunt van de mensheid, hij had geen andere macht dan die van de liefde. Dosto-

Hij hield van zijn volk en wilde het iets vertellen, hij. had een boodschap jewski spreekt over ,,onze", de Russische Christus. Deze is de belichaming van volmaakte schoonheid en nederigheid die leven in het hart van het Russische volk en die de geest van de Russische kuituur bepalen. De lijdende Russische Christus heeft in het lijdende volk gestalte gekregen. Dit volk, ,,het volk dat God in zich draagt" zoals hij weleens zegt, heeft volgens Dostojewski een wereldhistorische opdracht: de verbroedering van alle mensen in de naam van Christus. In de Russische orthodoxie neemt het motief van de Moeder Gods een belangrijke plaats in, onder andere in de namen van kerken en godsdienstige feesten die aan haar zijn gewijd, en ook in de ikonografie. In deze verering van de Moeder Gods spelen ook elementen uit het Russische volksgeloof een rol. Met name in de „Sophiabeweging" zijn deze elementen van de verering van de Moeder Gods belangrijk.

Zo heeft door de eeuwen heen het verhaal over de Lijdende Moeder Gods veel Russen aangesproken. Dit verhaal vertelt de tocht van de Moeder Gods door de ,,onderwereld" (of de hel). Zij wil weten hoe daar geleden wordt. Diep geschokt bij het zien van de vreselijke ellende bidt zij God of hij het lot van de lijdenden wil verlichten. Ze roept de hemelse legers der engelen op om met haar mee te bidden. Eindelijk geeft God gehoor aan dit gebed en belooft dat de lijdenden elk jaar, van Witte Donderdag tot Pinksteren, van alle leed bevrijd zullen zijn. In dit volksverhaal wordt Maria beschouwd als de moeder der lijdenden, als de verpersoonlijking van de lijdende mensheid en van de aarde die lijdt en op verlossing wacht. Maria, de Moeder Gods, wordt tevens opgevat als de draagster van het goddelijk wijsheidsplan dat de hele schepping tot haar vervolmaking voert. Zij is de draagster der goddelijke Sophia en de verpersoonlijking van Moeder Aarde. Ik noemde Dostojewski een ethisch genie en ik wees daarbij op de ethische relatie tot zijn romanfiguren en die tot zijn lezers. Daar komt een derde element bij, nl. dat het ethische in zijn denken een centrale plaats inneemt: Jezus en Maria zijn voor hem verpersoonlijkingen van het hoogste zedelijke ideaal. Dit alles speelt een onmiskenbare rol in het werk van Dostojewski. Zo wordt in fioze Geesten door een oude vrouw (in Dostojewski's werk vaak het symbool voor het Russische volk) gezegd dat de Moeder Gods het vertrouwen en de hoop der mens-

heid en der aarde is. Heel sterk komt dit element naar voren in Misdaad en Straf. De moordenaar Raskolnikow biecht zijn misdaad op een gegevan ogenblik op aan het hoertje Sonja. haar naam komt van het Griekse ,,sophia" en verwijst naar de goddelijke Sophia. Deze Sonja wijst Raskolnikow de weg van verlossing en zegt: ga naar een kruispunt, kus de aarde, buig je voor de mensheid en zeg ,,ik heb gedood", dan zal God je weer leven schenken. Sonja symtxjliseert in haar naam en in haar woorden de schakel tussen de Moeder Gods en Moeder Aarde.

Dostojewski spreekt over,,onze", de Russische Christus Men begrijpe mij goed. Ik wijs prof. Verkuy Is interpretatie over de aktualiteit van de boodschap van Dostojewski niet af. Integedeel! Het was mijn bedoeling, hoewel zeer kort, de vaak verwaarloosde soflologische dimensie in het denken van deze Russiche schrijver enigszins in beeld te brengen. Westerse christenen herkennen in zijn werk veel dat hen aanspreekt. Bedoelen zij met bepaalde religieuze begrippen hetzelfde als Dostojewski? •

VI )-Magazine 10 (1981) 1 (januari)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen