VU Magazine 1983 - pagina 455

14861 Mlustraties werden ook ai vroeg gedrukt. Analfabeten konden via plaatjes worden bereikt. Hieronder 'n illustratie uit de Latijnse uitgave van Brendenbaclis „Reis naar itet Heilige land" uit 1486. Luttier was toen nog pas 3 jaar

4^«c m»èo eqtnbtnt tT^ntxt ttn^u pitat bü «Btt&c^mfo&tnmt Mtê(iu( foStdi tauputt'fiffim^ti vtttuu(ifpittam'<BiX€nam veto rpc («bc pau 9(^tcn ^ tmmmm ttÜMn^u* (^ ocdncti i c in pAü pgüt»

paus Leo X begonnen was om de bouw van de St.Pieter in Rome te financieren, was groot. Hier kon men zwart op wit vernemen dat het geen onzin was wat men eigenlijk al dacht. De gretigheid waarmee Luthers geschriften werden gelezen is alleen verklaarbaar bij een publiek dat toch al niet meer alles voor zoete koek slikte wat Rome beweerde. Er was al heel wat gebeurd. Het informatie-monopolie van de kerk was al danig aangetast door de drukpers zélf.

verslaggever er niet wat bij heeft verzonnen, iets heeft weggelaten, verkeerd heeft begrepen of misschien zelfs bewust heeft verdraaid. Het brein van de geletterde functioneert niet als een taperecorder. Wat bedenkt hijzelf? Twijfel bestaat er bijv. of het boek Jeremia wel helemaal het dictaat van de profeet is of dat zijn secretaris Baruch niet ook op eigen houtje stukken heeft geschreven.

1487 E en af schuwelijk gevolg van de uitvinding van de boekdrukkunst was de verspreiding van de in 1487 voor tiet eerst versctienen „Hexenhammer". Paus innocentlus VIII sanctioneerde dit geschrift voor de Duitse bisdommen. Zwart op wit kon men levend bijgeloof en vooroordelen bevestigd zien. Een golf van heksenprocessen was het gevolg

HAtLKVS

*l»*i^

! WALEFICARVM. m TRES DIVISVS P A R 7 £ S> Ceawtinwu t4 aulfCaai

jit&ott K. r. f. U c o i o S > i » « c « « OrdiiirfPn4ttMO«nwl»mlinioifuo«« «UnU.

ri i».Af^ te- ^«owmi iktiMiun.i j?*-

1500 De vroegste afbeelding van een drukkerij dateert van 1500. De prent komt voor in een te Lyon uitgegeven Dodendans

380

Als Luther in 1500 zeventien jaar wordt, heeft zich over Europa al een heel netwerk van drukkerijen ontwikkeld. De infrastructurele voorziening voor grote omwentelingen op kerkelijk en staatkundig gebied waren af vergevorderd. Het informatie-monopolie lag niet meer bij de kerk. Men kon wijzer worden „met een boekje in een hoekje". De „horigen" van vroeger eeuwen konden als individu kennis vergaderen buiten de sociale controle om van geestelijkheid of gemeenschap

Boeicverbranding

Autoriteit

XEjtprofcc unb ^cljfc^nitt auS itx latciniftfjcn Sfusgafcc uon Srcpiicnbad)^ „3ïci(c nai) bcm ipciligm Canbc'', ?!ainj 1-IS6, bcm ttftcn iUuftricrtcn 35u(^t, in btm kic J>ol3» fd)niKe naift 3rici)nuiigfn tincö JïünftlcrS gcfdjmttcn fint, bet aU ^(ugcnjcugc unb outer SJaturiscobaditcr an bet Sci[c ttüna^m.

1500

De grote betekenis van het vastleggen van gedachten in een kunstgeheugen wordt ook door de analfabeet onderkend. Als Koning Jojakim wordt voorgelezen wat Baruch heeft opgeschreven uit de mond van Jeremia, wordt hij razend (hij heeft pas drie of vier stukken gehoord), pakt een mes, snijdt de boekrol aan stukken en werpt het kunstgeheugen in het haardvuur ,,totdatde gansche rol verteerd was in het vuur, dat op den haard was". (Jeremia en Baruch moesten worden opgepakt, maar ze hadden zich al verborgen. Op hun onderduikadres maken ze een tweede boekrol, waarin ook dit verhaal is opgenomen).

De gevolgen van het aanspijkeren van zijn stellingen hebben Luther zelf ook overvallen. Ook hij was zich toen nog niet bewust van de mogelijkheden die het nieuwe medium bood. Wel taxeert hij later goed dat het medium zelf een boodschap bevatte met zijn uitspraak dat de boekdrukkunst een goddelijk geschenk was om de paus in 't nauw te brengen. Het feit dat Rome zich óók bediende van de drukpers in de strijd tegen ketters (de plakkaten o.a.) deed daaraan niets af. De boekdrukkunst zélf tastte de pauselijke autoriteit aan. Een toekomstdenker was Luther niet; integendeel. Hij was ervan overtuigd dat de eindtijd was aangebroken. De dag van het Laatste Oordeel stond voor de deur. In Paus Leo X meent Luther in 1519/1520 de Antichrist te ontwaren die aan het eind der tijden van zich zou doen spreken. Wie zijn tijd zo beleeft, begeeft zich niet in bespiegelingen over de technologie van de toekomst. Ook het nieuwe medium wordt door Luther geplaatst in het slothoofdstuk van de geschiedenis: ,,De boekdrukkunst is liet tioogste en laatste geschenk, waardoor God de zaak van het Evangelie voortstuwt. Het is de laatste vlam voor het uitblussen der wereld." (Citaat voor VU-Magazine opgespoord door prof. Augustijn in Luthers Tischreden).

Kunstgeheugen Communicatie heeft de mens altijd bedreven en hulpmiddelen (vuren, trommelslagen) werden daarbij al vroeg benut, maar een geheel eigensoortige betekenis heeft het communicatiemiddel dat tegelijk een kunstgeheugen is. Zender en ontvanger behoeven elkaar niet meer te ontmoeten, ze behoeven zelfs niet in dezelfde tijd te leven. Mogelijk vond de Sumeriër die 5.000 jaar geleden enkele onbenullige mededelingen aan een kleitablet toevertrouwde pas in deze tijd zijn eerste lezer in een wetenschappelijk onderzoeker. Kunstgeheugens, vanaf de grottekening tot aan de geheugenchip, zijn opslagplaatsen van gedachten en gevoelens. Communicatie ontstaat pas op hel moment dat iemand uit die opslagplaats gaat putten. Daarom mag men deze hulpmiddelen voor communicatie nooit op één hoop gooien met media die alleen gedachten en gevoelens transporteren (seinvlaggen, luidsprekers, directe uitzendingen door radio of televisie). Als de voorstelling is afgelopen, is het communicatieproces voorbij. Als de boodschap niet vastgelegd is in het een of andere kunstgeheugen (film, beeldband, boek) is er een redelijke kans dat de geuite gedachten en gevoelens in de vergetelheid raken. Het liberale kamerlid Keja schreef ééns een boekje: „ Van grottekening tot satelliet", maar die titel verwart twee ontwikkelingen. Er loopt een lijn van de grottekening naar de beeldplaat (geheugens) en van het seinvuur naar de satelliet (transportmiddelen). Dat een transportmiddel van informatie wat anders is dan een opslagplaats van gegevens realiseerde zich de historicus Puchinger, toen hij eens zijn spijt uitsprak dat politici tegenwoordig met elkaar telefoneren inplaats van elkaar (vertrouwelijke) briefjes te schrijven. Er gaat ook een boel wetenschap verloren door de elektronica. De elektronische krant wordt een nieuwe tegenslag voor de historicus, wanneer de inhoud daarvan niet meteen in kunstgeheugens wordt opgeslagen. Had Orwell 33 jaar geleden de elektronische krant voorzien, dan had hij stellig de vervalsingsarbeid op het Ministerie van Waarheid anders beschreven dan in ,,1984" is gebeurd. Niks geen getob met het verslag van de Dagorder van Grote Broer in de Times van 3 december 1983 die noopte een nieuw exemplaar te

Effecten Vijf eeuwen nadat de boekdrukkunst zich ontwikkelde, zal de Canadees McLuhan zich verbazen over de weinig kritische zin in het nadenken over het verschijnsel. ,,Elke onderzoeker van de sociale geschiedenis van het gedrukte boek zal waarschijnlijk worden verbijsterd door het gebrek aan begrip voor de psychische en sociale effecten van de typografie. In vijf eeuwen zijn expliciet commentaar op en inzicht in het menselijk gevoelsleven zeer schaars." (Mens en media, 1964). Het kan zijn dat een handicap van elke geletterde daarbij een rol speelt. Zoals een ziende zich moeilijk kan verplaatsen in de belevingswereld van de blinde en de horende nauwelijks beseft wat het is om doof te zijn, zo kan de geletterde zich nog maar gebrekkig inleven in het bewustzijn van de analfabeet, de mens die alles van horen-zeggen moet hebben. En toch moet het daarmee vergeleken worden als we het hebben over de effecten van de boekdrukkunst. Het zijn echter alleen geletterden die iets konden opschrijven over het verschijnsel en van alleen geletterden weten we wat zij dachten over de effecten van de drukkunst. Slechts van die voorvaderen kennen we gedachten en gevoelens, die in staat waren ze in een kunstgeheugen op te slaan (tekening, schrift, drukwerk). Alles wat er verder is gedacht, ging in de tijd verloren, tenzij een geletterde er tijdig bij was om op te schrijven wat hij de analfabeet had horen zeggen, zoals het geval was bij Mohammeds Koran. Maar helemaal zeker zijn we dan toch nooit of de vu-Magazine 12(1983) 10 november 1983

m

vu-Magazine 12 (1983) 10 november 1983

1515 Gedrukte aflaatbrief uit 1515 uitgeschreven door paus Leo X om aan geld te komen voor de t>ouw van de Sint Pieterskerk te Rome. Met deze aflaat werd door Tetzel gewerkt en dat was de aanleiding voor Luther om in 1517 zijn 95 stellingen aan te spijkeren

UtJpttL 9*mi9Mm^.Tamirtp».t7petMmj)tftul^.^mt»^müaMa^êmmmitri}M "T-T"——"—"•'—^•-rf'rr'-r'''^''t'r^'f''tTTiirTftiirrtiTiiiBirJiwHH|iiiiii.fwi tétr*/^ mi».>iketua»itfuc>ftfcE>*b&indtt<Squ£ TcdmuafaoitniifBfaubKtMi^J'astofvclaMf' lJlf-ectiiTn<iiduitwMdM{arr(i4artfR?ftf»»)^tfftflbM'^^ \jpc-syuU<itftp»apbtAdSamtnt»^akmöt u cciftm»frrfttgcrtcHitbbwiiMif«daltouifiii>fcliliri» M rinirimmirrTiffnf nrnfiftnif fitrfrtfniTilirrfnriTinypTritWT TiWrrfJti'twinMJTfiliwtiiiwniwiiH»» ^^f—^—t.—jt .=*j—^^.-^-y^^^^j.!.—"-r11tiiifftifrfr-jmpii|iHiiïi'niji|niliiimp McmfnümMbm^tutmm rtNMO»€ÊGb»nila»iatm idpitiak liamnaa mtofa plnmii^tm pat I •i-iiM -•r-T'"-'rfflrf1iilfrïïTTÏTTimitlinniiimrnirtfT"trniimfthlirf iirfnifirTwinirinttjiiwJirtiigwi^

I

••nnf<rTri|Tnr-F'TT+r-~=

' - * - ' " ' - • - r ' ' ^ - " r - l - - " V t f r r n r n r 1 - r r - ' ^ - f - - * - ^ ' - t/P'f*1fr^TTTfftTf Ifctif-nnitinftiiTt

^Y\ ^ttmaab(btutfom«|Umiu^pifmflBican{rli«^ |T|^enariiiif£JC>fi«nf Mfw crifTfimennfiirfaai'Siw lnciirfa«afcdiaptowlfaTMaofecBdaboa>*pflfacd<wiqcct^ tn par^a(02fo ppionmcftnttMid.tr«lhnwttfimctisItKil» eatdkt v n ^ crgoqnl>aptBgngftrf(h.to<>tibtp«frWi1atifeftMpo«pqMffltftetapfTtttenw

1520/22 Titelpagina's van enkele bekende geschriften van Luther uit de jaren 19201922. Er was enorm veel vraag naar. Drukkers klagen in die tijd dat ze met stapels oud drukwerk blijven zitten. Er zijn zelfs roomskatholieke drukkers geweest die met tegenzin Luthers geschriften drukten en verhandelden omdat er toch ook brood op de plank moest komen

381

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen