VU Magazine 1984 - pagina 499

^

soorten aangewend. En daarmee kwam vast te staan dat in al die soorten, van hoog tot laag, neuropeptiden kunnen worden aangetroffen. Nóg was men echter niet achter de héle waarheid. Tot diep in de jaren zeventig was men ervan overtuigd dat elk dier — van slak tot zoogdier — aan zo'n tien tot vijftien verschillende neuropeptiden voldoende had: bij de zoogdieren bijvoorbeeld één voor de urineproduktie, één voor de melkafgifte en de overige voor de regulatie van de hypofyse, een tegen de onderzijde van de hersenen gelegen endocrien orgaan waarvan men al wel langer wist dat het andere endocriene organen bestuurt en op die manier betrokken is bij functies als groei, voortplanting en melkproduktie. Al met al was men al dik tevreden met de inmiddels verworven, kennis. En biologen over de hele wereld konden zich gaan toeleggen op de verdere invulling van het beïnvloedingssysteem van het centrale zenuwstelsel op de hormoonhuishouding en op de analyse van de structuur van de neuropeptiden. Die bleken opgebouwd uit aminozuren, minimaal drie tot maximaal tachtig, in een bepaalde volgorde gerangschikt. Een betrekkelijk overzichtelijk karwei, dacht men. Garnaal Maar de wetenschap staat nooit stil. Aan het bevredigende idee van de toereikendheid van een tien- tot vijftiental neuropeptiden kwam na 1975 rap een eind toen nauwkeuriger onderzoeksmethoden hun entree maakten. Er bleken oneindig veel meer neuropeptiden in het lichaam voor te komen dan men dacht, die bovendien op veel meer plaatsen in hetzenuwstelsel worden geproduceerd dan men aanvankelijk had aangenomen. Minstens vijftig heeft men er inmiddels kunnen localiseren en het eind van die reeks is nog lang niet in zicht. Eén van die nieuwe technieken is de moleculaire structuuranalyse. De structuur van deze eiwitmoleculen is, zoals gezegd, afhankelijk van de opbouw uit en de volgorde van de daarin aanwezige aminozuren. Die 'code' ligt opgeslagen in het genenmateriaal, het DNA. Het DNA geeft die code door wanneer een bepaald peptide moet worden aangemaakt en doet dat met behulp van een 'boodschapper', het zogenaamde messengerRNA. Het blijkt nu mogelijk om met behulp van de moleculaire structuuranalyse die code nauwkeurig vast te stellen. En dan blijkt de variatie in de rangschikking in het eiwitmolecule enorm

VU-Magazine 13(1984) 11 december 1984

Prof. dr. J. Joosse bij een bak met zoetwaterslakken:,,grote experimentele bruikbaarheid''

groot en het cfen/föa/'e aantal peptiden derhalve overeenkomstig gigantisch tezijn. Deze analysemethode heeft bovendien een ontdekking mogelijk gemaakt zoals die, dat peptiden die bij bepaalde garnalen een verkleuring veroorzaken, opvallende gelijkenis vertonen met peptiden die bij een sprinkhaansoort de brandstofvoorziening tijdenshet'trekgedrag' regelen. Er is, kortom, sinds het gebruik van nieuwe methoden een wondere wereld van mogelijkheden, variaties en inzicht voor de biologen ter exploratie opengegaan.

Mutaties Prof. dr. J. Joosse, specialist op dit terrein, is bereid om in een gesprek het neuropeptidenonderzoek uitvoerig toe te lichten-. Hij werkt, net als andere biologen van deVU, metslakken. Deze dieren hebben weliswaar kleine hersenen maar combineren die eigenschap met, reeds bij zwakke uitvergroting, duidelijk zichtbare hersencellen. Ze zijn daardoor bij uitstek geschikt voor neuro-endocrienologiscti onderzoek. Ook de experimentele bruikbaarheid van de aan de VU gebruikte zoetwaterslak is groot terwijl in het algemeen bovendien minder bezwaar bestaaf tegen experimenten met dieren van een 'lagere orde', aldus prof. Joosse. Hij geeft op basis van zijn eigen onderzoekservaringen nog een ander voorbeeld van de mogelijkheden die de moleculaire structuuranalyse biedt. Hij wijst, op papier, op de structuren van twee peptiden, waarvan de ene de ovulatie regelt bij de zoetwaterslak, terwijl de andere datzelfde doet bij een

Amerikaanse, zwarte reuzenslak die in zee leeft. Beide moleculen blijken opgebouwd uit 36 aminiozuren; daarvan zijn er 16 gelijk die bovendien op dezelfde plaats in de rangschikking staan. Een /?omo/og/e (overeenkomst) van rond de 44 procent dus. En dat is daarom zo interessant, stipuleert prof. Joosse, omdat je metzo'n vergelijking de ontwikkeling van deze dieren in de tijd kunt bestuderen aan de hand van veranderingen, mutaties, in de genetischecode. Deze twee soorten slakken bij voorbeeld, zijn circa driehonderdmiljoen jaar geleden uiteen gegaan. "Dat geldt natuurlijk alleen voor wie in de evolutie gelooft", voegt prof. Joosse daar fijnzinnig aan toe. "Anderen zullen alleen op die 'toevallige' overeenkomst in de structuur wijzen. Maar ik blijf het uiterst suggestief vinden. Want je kunt hierin hele duidelijke lijnen van verandering in de geschiedenis van het dier waarnemen. Je moet dus aannemen dat al die dieren in al die driemiljoen eeuwen, ieder jaar weer deze zelfde peptiden hebben geproduceerd, ondanks wat veranderingen in de codering daarvan. Deze slak wordt maar een jaar oud, dus 't is in al die tijd nooit één jaar misgegaan; die structuur heeft 't nooit begeven. Dat is nog eens een geheugen...! Ik vind dat buitengewoon!" Prohormoon Via DNA-onderzoek is men, wat neuropeptiden betreft, op nog een ander spoorgekomen. Men heeft ontdekt dat iedere peptide niet afzonderlijk wordt geproduceerd maar in combinatie met andere, die gezamenlijk een veel groter molecule, het prohormoon, vor-

407

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen