VU Magazine 1985 - pagina 372

pen Hollanders die je in beide kerkgenootschappen terugvindt: de konfessionalist, inwaarts gekeerd en wereldmijdend; de Amerikaans-gerichte protestant, die Amerika als verfijnde christelijke natie beschouwt en wat neerbuigend doet over zijn Hollandse afkomst; en dan nog twee soorten Kuyperianen: de anti-thetische, die een sterk georganiseerd christelijk leven belangrijk vindt om de verdorven wereld krachtig te kunnen afschermen, en de 'positieve' calvinist, die volop in de wereld wil staan en deze naar Calvijns beginselen wil hervormen. Deze laatste groep vormde samen met de Amerikaans-gerichte protestanten de pleitbezorgers voor deelneming aan de Eerste Wereldoorlog. De beide andere groepen waren tegen. Alle vier 'oertypen' vinden hun wortels in Nederland. Bratt: "Je ziet in 'Hollands Amerika' eigenlijk alle stromingen terug die je ook in Nederland al had. Maar tegelijkertijd moet je vaststellen dat alle posities die in Nederland ingenomen werden daar alleen een stap in een doorgaande ontwikkeling waren. In Amerika werden die posities als het ware bevroren en gingen een heel eigen leven leiden. De landverhuizers namen, zo zou je kunnen zeggen, een foto van Nederland mee naar Amerika van hoe Nederland er op dat ogenblik uitzag. In Nederland zat meer beweging in de vier geschetste richtingen dan in de Hollandse kolonies, waar men zich eerder en afwerender ingroef in de uit Nederland meegenomen grondhouding." Aan de andere kant ontwikkelde zich in 'Hollands Amerika' het beeld van een achterlijk Europa: "Amerika was de natie van toekomst en vooruitgang. Door te emigreren hadden de landverhuizers een geestelijk, maatschappelijk en ekonomisch minderwaardig thuisland achtergelaten. Men kon zich eenvoudigweg niet voorstellen dat ook Europa deel kreeg aan moderne tijden. Ik moet eerlijk zeggen dat ik, nu ik in Nederland ben, psychologisch veel moeite heb om me van dat beeld te ontdoen, want daarmee ben je opgevoed." Daar zit ook een weer droevige kant aan: "Het is jammer als je ziet dat Nederland een modern land is, want in je achterhoofd zit toch dat idee van Nederland als vluchtheuvel, als thuishaven, waar alles is zoals het moet zijn. Dat blijkt dan niet te kloppen en dan voel je je wat ontheemd en teleurgesteld, als blijkt dat men in Nederland, althans ogenschijnlijk, in alles de Verenigde Staten naaapt, in Veronica-clips, in oppervlakkigheid, in een weggooi-levensstijl." Gelukkig blijken we in de wijze van veramerikaansen weer echte Hollanders te zijn. Bratt: "Als je in Amerika punker wordt, betekent dat een breuk met je milieu, met je ouders, met alle burgerlijke normen. In Nederland zie je ook punkers, maar ze willen wél de familiegezelligheid en hun kopje koffie om 11 uur."

kele inhoudelijke zeggingskracht. De nieuwe konseroatieoen in Amerika zijn helemaal geen konservatieven, het zijn exlinksen. Ze proberen een visie te brouwen uit wat ze denken dat 'verleden' en 'traditie' is. In feite hebben ze daar alleen een heel losse band mee. Precies op die zwakke punten kunnen de Hollanders inspringen. Zij zijn écht konservatief, maar in de goede zin van het woord. Hun kracht is het durven oppikken van moeilijke vragen die Amerikanen snel laten liggen. Hun ideeën vormen een samenhangend geheel met het verleden. Het is tevens een milder konservatisme: het ziet niet overal kommunistische spoken en andere samenzweringen, het is minder stellig over de zegeningen van het kapitalisme, hecht meer waarde aan familieleven en gemeenschap. Het kan zelfs tot een anti-kapitalistische overtuiging komen zoals bij Klaas Schotland in 1915 en in Nederland bij Abraham Kuyper, die zich soms positief over Marx en het socialisme uitte, al is dat niet het héle beeld.

ET doet goed te zien dat de oorspronkelijke Nederlanders veel aardser, lichtvoetiger en jovialer zijn dan de Hollanders in Amerika. Wij zijn vaak zo over-ernstig geworden. '

D

e Hollandse calvinisten hebben de toekomst nog vóór zich. "Ze hebben Amerika heel wat te bieden", meent Bratt. De 'Hollanders' gaan het straks 'maken': "Ekonomisch staan ze ér erg goed voor. Maar vooral hun opleiding en ontwikkeling steekt ver boven het gemiddelde uit, Nee, hun rol is nog lang niet uitgespeeld, veeleer moet die nog beginnen. Ook politiek doen ze steeds meer mee. In de laatste jaren zijn ze alom belangrijke politieke posities gaan bezetten en dat proces gaat nog door. Hun politiek inzicht blijkt scherp en fielder." Ze vullen zelfs een gat in de markt, legt Bratt uit: "Enerzijds zie je in Amerika dat links verdeeld en ingezakt is. Anderzijds is er een opleving van konservatisme-op-z'n-Reagans, maar dat is verschrikkelijk oppervlakkig en heeft geen en306

Maar dat is lange tijd verdonkeremaand en wordt nu in de laatste jaren door onze groep weer ontdekt, eerst een beetje met schrik, nu met meer waardering. Het lijkt mij dat wij als Hollandse calvinisten in Amerika deze kritiek op het kapitalisme nog kunnen verdiepen en uitbouwen", aldus Bratt. Voor zijn onderzoek was het doorworstelen van talloze 19de-eeuwse Nederlandstalige boeken, vlug-, schot- en tijdschriften waaraan die eeuw bepaald rijk was, noodzaak. Dus moest Bratt Nederlands zien te leren, hetgeen hem in een wonderlijk geslaagde zelfstudie gelukte, met boeken als Eenvormigheid, de Vloek van het Moderne Leven van Kuyper op tafel en een Nederlandse grammatika op schoot. Merkwaardig gevolg is dat Bratt "beter thuis" is "in het theologische Nederlands van 1890" dan in het alledaagse Nederlands van nu. "Vooral van die huidige spelling begrijp ik niet veel." Toch heeft hij het hier erg naar zijn zin gehad: "Het doet goed te zien dat de 'oorspronkelijke' Nederlanders veel aardser, licfrtvoetiger en jovialer zijn dan de Hollanders in Amerika. 'Wij zijn vaak zo over-ernstig geworden." Lj

VUmagazine, 14e jaargang nr 8 september 1985

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen