VU Magazine 1985 - pagina 140

Strategie De term "strategie" wordt steeds meer gebruikt. IVIeestal om een beleid op lange tGrmijn aan te gGVGn. RGgGring, univGrsitGitGn, ondGrnGmingGn ontwGrpGn hun stratGgiGën. Ool< wGtonschap en zelfs de cultuur worden wel als een strategie geduid. Wat houdt deze term in?Watishettypisch menselijke van een strategie? Hoe staat het met de strategie die de mensheid in haar geschiedenis ontvouwt? prof. dr. C. A. van Peursen strategie is aanvankelijk een militaire term en betekent dan krijgskunde of veldheerschap. Er zijn grote strategen, zoals Napoleon, van wie tot heden toe de weldoordachte bewegingen en verplaatsingen van troepenonderdelen bestudeerd worden. Men moet daarvoor op wat langere afstand kunnen denken en beslissen. Strategische wapens spelen in zulke langetermijnbeslissingen een rol. Het schaakspel is oorspronkelijk een afbeelding van het krijgsveld geweest. En ook nu nog wordt het beoefenen van het schaakspel als goede leerschool gezien voor het uitvoeren van militaire operaties. Op Russische scholen is schaken zelfs een leervak. De term "strategie" kreeg zo een ruimere betekenis. Er kan ook een strategie zijn van de vredesbeweging, of een strategisch spel van een voetbalteam, of de strategie van een onderneming, of die van regeringsbeleid. Niet in alle landen is de verruiming van het strategiebegrip even snel gegaan. Enkele jaren geleden werd een Nederlands boek, waarin de titel het woord "strategie" voorkwam, onder meer in het Japans en in het Koreaans vertaald. Merkwaardig was dat de Koreaanse vertaler het woord "strategie" weergaf door wèl het Koreaanse woord voor strategie te gebruiken, terwijl de Japanse vertaler er een omschrijving voor gebruikte. Hij wilde het Japanse woord niet benutten, daar dit nog te militairistisch klonk. Zelfs vertalingen

118

tonen iets van volksaard. Thans echter wordt ook in Japan "strategie" gebruikt als het b.v. om ondernemingsbeleid gaat. Wat is strategie nu eigenlijk? Stel je voor dat je naar het spel van twee schakers kijkt, terwijl je slechts een elementaire kennis van dat spel hebt. Een deskundige staat naast je en je zegt: "dat lijkt mij een goede zet", hetgeen zijn instemming blijkt te hebben. Weer wordt een stuk verschoven en weer merk je op dat dit je een aardige zet lijkt. Maar daarop zegt de deskundige, datdit helemaal niet maar een aardige zet is, maar dat de speler kennelijk overgaat op een andere strategie en dat dit veel interessanter is. Strategie is dus meer dan een enkele zet, maar veeleer de bepaalde keuze voor een regel, een benadering van de tegenstander, die een hele reeks zetten omvat. Men moet als het ware door de zichtbare schaakstukken en hun afzonderlijke bewegingen (verplaatsingen) heen kijken om op dieper vlak grotere en meer beslissende samenhangen te zien. Goed zicht op (on)mogelijkheden van de situatie, op het eventuele verloop van de tegenbewegingen, op de doelstelling op langere termijn van zichzelf maar vooral ook van de tegenstander, dat alles komt in het geding! Zo wordt "strategie" tot het onderkennen van samenhangen die met toekomstige situaties te maken hebben. Daarbij gaat het om de keuze tussen alternatieve wegen en middelen. Tevens is die keuze steeds gericht op de omstandigheden en de gevaren of mogelijkheden die daarin liggen. Men onderscheidt de strategie wel van de taktiek — ook een term uit militair bedrijf afkomstig. Taktiek is de keuze uit verschillende toepassingen van één middel en werkt meer op korte termijn en binnen een iets engere horizon. Strategie heeft met lange-termijnbeleid temaken.

Proef Het is alsof hogere dieren ook iets van strategie kennen. Een hond heeft soms een heel listig gedrag om zijn baas te overreden een bepaalde wandeling te maken. In jeugdfilms kunnen honden zelfs de situatie redden. Apen kunnen listig omtrekkende bewegingen, zelfs afleidingsmanoeuvres maken, als zij hun vijandige groepen bestrijden. Maar biologen spreken soms

ook van strategie als het om veel lagere diersoorten gaat die, zonder bewust overleg, van gedragslijn veranderen. Zo bestaat er een klein in het water levend diertje, het trompetdiertje, dat men op de proef kan stellen door er een felle waterstraal op te richten. Het diertje zal zich aan iets vastklampen om zich in stand te houden. Als het te erg wordt zal het zoveel mogelijk ineen schrompelen. Lukt ook dat niet meer dan zal het zich plotseling losmaken van het voorwerp waaraan het zich vastgehecht had en zich met de stroom laten meevoeren om buiten het geweld van de straal te komen. Gaat de "proef" nog verder door — men noemt dit wel "experimenteren", of in dagelijkse taal "diertje pesten" — dan heeft het diertje geen verweermiddelen meer en dreigt het dood te gaan. De deskundige vertelt dat dit beestje kennelijk twee of drie strategieën heeft, niet meer. Aan het eind van zijn Latijn — d.w.z. zijn strategieën — gekomen dreigt de ondergang. Men zal nu zeggen: waarom ditsoortvoorbeelden vermeld? Het gaat hier toch niet om bewust inzicht, zoals bij een schaker of een manager die fundamenteel zijn aanpak, zijn benadering van de problemen wijzigt? Zeer juist, maar het leerzame is dat het in deze voorbeelden om een eindige reeks "strategieën" gaat. Bij de mens daarentegen zijn er leerprocessen in het spel. De mens kan door schade en schande leren. In de geschiedenis van de mensheid is het alsof er telkens nieuwe gevaren en problemen opduiken, waartegenover de mensheid dan ook weer telkens nieuwe strategieën ontwerpt. Waar het dier een eindige reeks strategieën kent — aftelbaar tot aan de confrontatie met de ondergang — daar is het alsof de mens een oneindige reeks strategieën kan voortbrengen. Zeker, ook menselijke culturen zijn ten onder gegaan. Heel de mensheid wordt met ondergang bedreigd als niet een juiste vredesstrategie ontworpen wordt. Maar in principe wordt de mensheid telkens opnieuw een kans geboden om van ervaringen te leren en een verrassend nieuw strategisch pad te ontwerpen.

Noodlot De term "strategie" wordt vooral veel gebruikt in moderne speltheorieën. Daarbij gaat het niet zomaar om gewone spelletjes, ook al kunnen deze, zoals het schaakspel, als voorbeeld die-

vu-Magazine 14(1985) 3 maart 1985

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen