VU Magazine 1986 - pagina 100

deze verschuiving vindt plaats in de samenleving, zo je wilt in het collectieve onbewuste en de mensen bespeuren dat op de een of andere wijze. Toen ik de "Tao van Fysica" schreef, had ik vele enthousiaste reacties van psychologen, van antropologen, van welzijnswerkers, dokters en verpleegkundigen. Van veel mensen die intuïtief aanvoelden dat op hun terrein dingen aan het veranderen waren in deze richting."

DE GESCHIEDENIS VAN DE TOEKOMST

Niels Bohr

Tekst van IKON-mtzendmg 14 februari 1986 In de afgelopen decennia hebben natuurkundigen ontdekt dat wij omringd worden door een wereld van gebeurtenissen die niet vatbaar is voor zintuiglijke waarnemingen. Zoekend naar de fundamentele bouwsteen van de natuur werd eerst het bestaan van atomen bevestigd: daarna werden de samenstellende delen ontdekt — de kern en de electronen; en ten slotte de delen van de kern, de protonen en neutronen. Maar geen van die deeltjes verdiende de naam fundamenteel. Dat bleek onder andere uit de talloze experimenten in de zogeheten "deeltjesversnellers". Deze laboratoria bestaan hoofdzakelijk uit een grote, holle ring waarin bundels materiedeeltjes worden opgejaagd tot vrijwel de snelheid van het licht. Door in de tegenovergestelde richting ook deeltjes te aktiveren, komen de bundels materie met elkaar in botsing. Wat er precies gebeurt tijdens zo'n sub-atomaire botsing kan gemodelleerd worden door middel van computerbeelden. Voor de beschrijving daarvan schieten woorden letterlijk tekort. In de sub-atomaire wereld heerst de onzekerheid van de quantummechanica: een dans van materie, zichzelf scheppend en weer vernietigend.

komt vanwege het feit dat het Cartesiaans-Newtoniaans wereldbeeld in onze sociale instituties belichaamd is en derhalve onze benadering vormt van de belangrijkste problemen van onze tijd. Welke zijn die? Om de meest urgente te noemen: de dreiging van een nucleaire oorlog, de vervuiling van het milieu en ons onvermogen om met het probleem van de honger in de wereld om te gaan. Al deze drie problemen kunnen direct teruggevoerd worden tot deze crisis van onze waarneming, dat we een verbrokkeld, mechanistisch, reductionistisch wereldbeeld gebruiken om de wereld om ons heen te begrijpen en ermee om te gaan. Wat we nodig hebben is een holistisch of ecologisch wereldbeeld dat de fundamentele onderlinge afhankelijkheid in rekening brengt van alle verschijnselen en activiteiten en de wereld als een proces ziet eerder dan als een starre structuur." De in Oostenrijk geboren Fritjof Capra is 46 jaar oud. Hij studeerde natuurkunde aan de universiteit van Wenen en was daarna als theoretisch natuurkundige verbonden aan verschillende onderzoekscentra in Europa. Hij woont en werkt nu in San-Francisco. In 1975 schreef hij „De Tao van Fysica". Het is een poging een brug te slaan tussen de diepzinnige inzichten van de quantummechanica en die van de oosterse filosofie. Het werd hem niet in dank afgenomen door zijn vakgenoten. Een Nederlandse collega van Capra schreef: "Wie weinig ziet in Capra's mystieke visie op wetenschap en samenleving en meer verwacht van de voortgang van het proces van rationalisering, die moet dit boek eveneens lezen en huiveren over de blijvende aantrekkingskracht van magie, totalitarisme en primitivisme." Capra: "Ik zal u iets vertellen dat ik meen nooit eerder in een interview te hebben gezegd. Dat ik mij bedreigd voelde. In het begin van mijn ontmoeting met oosterse tradities voelde ik mij zeer bedreigd. Om wellicht verschillende redenen. Be-

De kosmische dans van "Shiva "is hier uitgebeeld in een dansende figuur met vier armen In hun pogen dit te begrijpen, vallen sommige natuurkundigen terug op de sprakeloze mystici van het oosten die, net als de moderne fysici, te maken hebben met niet-zintuiglijke waarnemingen in hun streven naar volledige kennis van de natuur. Een uitdrukking daarvan is de Hindoe-god Shiva die met zijn dans de schepping verbeeldt als een ondeelbare werkelijkheid. Maar volgens de in de VS werkende natuurkundige Capra heeft de wetenschap de natuur opgedeeld in fragmenten en verkeert deze daarom in een crisis: een crisis die we kunnen overwinnen als we mystiek en moderne natuurkunde op een dynamische wijze met elkaar weten te verbinden. Wereldberoemd werd Fritjof Capra door zijn tien jaar geleden verschenen boek "de Tao van Fysica". Voor de camera zei hij: "De wereldcrisis kan gezien worden als een crisis die in essentie onze waarneming betreft. Dat 90

De dynamische gebaren ervan brengen het ritme van schepping en vernietiging van het heelal tot uitdrukking De bovenste rechterhand houdt een tamboerijn vast: de oerklank van de schepping symboliserend De bovenste linkerhand draagt een vurige vlam die de vernietiging voorstelt Het evenwicht in de schepping valt af te lezen op het kalme gezicht van "Shiva " waarin de dualiteit zich heeft opgelost De godheid danst op het lichaam van een demon, symbool voor onwetendheid die eerst moet worden overwonnen voor de bevrijding kan worden bereikt

VU-MAGAZINE — MAART 1986

dreigend voelde ik het om het rationele denken, de analytische geest en het soort wereld, waarin ik ben opgegroeid en opgevoed, te verlaten en om te proberen boven deze wereld uit te stijgen in meditatieve ervaring. Op iemand die dat voor de eerste keer doet gaat daarvan iets bedreigends uit Veel natuurkundigen voelen zich bedreigd door het idee dat hun dierbare theorieën vergeleken worden met mystieke tradities. Ik denk dat die kwaadaardige taal voortkomt uit een bedreigde en angstige positie." Maar het grote publiek had van een dergelijke beduchtheid geen last. Er volgden twaalf vertalingen van Capra's boek in een oplage van bijna een miljoen. De titel, "De Tao (ofwel de WEG) van de Fysica" ontleende Capra aan de Chinese wijsgeer Lao-Tzu, stichter van het Taoisme en tijdgenoot van Confucius. Het Taoisme stelt de weg voor die het universum gaat en waaraan de mens zich moet konformeren. De wereldbeschouwing van het Taoisme beschouwt absolute kennis als een niet-intellectuele ervaring van de werkelijkheid. Een ervaring die kan ontstaan tijdens een mediatief bewustzijn waarin het denken vrij gaat stromen en geestelijke inzichten uit de diepte van het bewustzijn opkomen. Iets dergelijks onderging Capra in 1969. Het was een ervaring die hem tot het schrijven van de Tao van Fysica zou inspireren, zo vertelt hij in zijn boek. "Vijfjaar geleden had ik een bijzondere ervaring, waardoor ik de weg opging die tot het schrijven van dit boek leidde. Ik zat aan zee op een middag in de nazomer, zag hoe de golven op het strand kwamen aanrollen en voelde het ritme van mijn ademhaling, toen ik me er plotseling van bewust werd dat mijn hele omgeving een gigantische kosmische dans uitvoerde. Ik ben fysicus, dus ik kende de gedachten dat het zand, de rotsen, het water en de lucht om me heen uit trillende moleculen en atomen bestaan, die weer opgebouwd zijn uit deeltjes die voortdurend in wisselwerking met elkaar zijn door weer andere deeltjes te scheppen en te vernietigen. Ik wist ook dat de aardatmosfeer voortdurend gebombardeerd wordt door wat men kosmische straling noemt, deeltjes met een hoge energie die zeer veel botsingen ondergaan als ze de luchtlagen binnendringen. Dat was me allemaal vertrouwd door mijn onderzoekswerk in de hoge-energiefysicq. Maar tot dan toe kende ik dit alleen in de vorm van grafieken, diagrammen en wiskundige theorieën. Daar op het strand werden mijn vroegere ervaringen tot leven gewekt: Ik 'zag' een waterval van energie uit de ruimte komen, waarin in ritmische pulsen deeltjes geschapen en weer vernietigd werden, ik 'zag' hoe de atomen van de natuur om me heen en die van mijn lichaam deelnamen aan deze kosmische energiedans, ik voelde het ritme en 'hoorde' de klank ervan, en op dat ogenblik wist ik dat dit de Dans van Shiva was, de Heer van de Dansers zoals de Hindoes hem vereren." In het tv-gesprek zei Capra er dit van: "De vergelijking tussen natuurkunde en mystieke tradities is maar een klein deel van een veel bredere verandering van wereldbeeld en bewustzijn die nu plaatsvindt in onze samenleving. Een paradigma-verschuiving wordt dat vaak genoemd. Het is een verschuiving van het mechanistisch wereldbeeld dat in de klassieke natuurkunde haar uitdrukking vond naar een holistische en ecologische visie op de werkelijkheid. En MAART 1986

De Deense fysicus Niels Bohr was de eerste moderne natuurkundige die ook overeenkomsten opmerkte tussen de natuurwetenschap en de oosterse mystiek. Diens honderdste geboortedag, op 7 oktober 1985, werd in Kopenhagen herdacht met een congres dat werd bijgewoond door 400 vooraanstaande fysici uit alle delen van de wereld. Het naar hem vernoemde instituut, dat hij in 1920 oprichtte, is nog steeds een internationaal trefpunt van fysici. Toen Niels Bohr in 1947 in de adelstand werd verheven, koos hij voor zijn wapenschild het Chinese motief "yin " en "yang", de uitdrukking van de complementaire relatie tussen twee tegengestelden. Hiermee wilde Bohr onder meer de harmonie van de oosterse wijsheid en de moderne fysica benadrukken. Niels Bohr en vele andere fysici met hem drongen door in het onvoorstelbare domein van de sub-atomaire wereld: een wereld waarin voor fysici bekende begrippen als, plaats en snelheid, massieve deeltjes en oorzaak en gevolg, hun vertrouwde geldigheid bleken te verliezen. Het zou Bohr ertoe brengen de natuur te gaan bekijken op een manier die veel lijkt op de wijze waarop een Hindoe, een Taoist of een Boeddhist deze ziet. In zijn eigen woorden: "Voor de parallellen met wat de atoomtheorie ons leert, moeten we ons richten op die kentheoretische problemen, waarmee Boeddha en Lao-Tzu al gekonfronteerd werden..." Maar de gedachte om harmonie te brengen in onze positie als toeschouwer en akteur in wat Bohr noemde — "het grootse drama van ons bestaan " — kwam pas op latere leeftijd. Als jong fysicus probeerde hij eerst de beschrijving van de atomaire wereld in overeenstemming te laten zijn met de klassieke mechanicawetten van Newton.

Het familiewapen van Niels Bohr. Toen de natuurkundige in 1947 in de adelstand werd verheven, koos hij voor het wapenschild het Chinese yin en yangmotief 91

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen