VU Magazine 1988 - pagina 74

D

e Woodbrookers noemen zich weldra 'Arbeidersgemeenschap'; een uitvalsbasis voor 'linkse gelovigen' die zich geplaatst weten voor een strijd op twee fronten, verdacht als ze zijn bij christenen én socialisten. De proletarische en marxistische socialisten beschouwen godsdienst als een taai ongerief, symptoom van een langzaam maar zeker verdwijnend kapitalisme. En voor het merendeel der christenen is iedere vorm van socialisme zonder meer in strijd met het evangelie. In zijn in '26 verschenen Om de Gemeenschap schrijft Banning: "De gro-

'Ik voelde mij op weg om een welbespraakte zwamneus te worden.' te waarheid van het leven () is deze: dat wij er niet zijn om ons zelf, dat wij er nooit zijn om te heersen, enkel om te dienen het eeuwige heilige in mens en mensheid. Wij socialisten zijn niet de heersers der toekomst. Wij zijn, nu en altijd en overal, de dienaren van het Godsrijk." Op het moment van schrijven is Banning predikant in Sneek. De taal die hij bezigt glanst van onwankelbare zekerheid. Niet in dit boek is te lezen hoe hij innerlijk worstelt met onopgeloste vragen, opgeroepen door de internationale politiek: de Russische revolutie van 1917, en het opkomend fascisme in Italië en Duitsland. Over de bolsjewistische revolutie schrijft hij later: "Wat was de 'revolutie', die ik met een deel van mijn wezen aanvaardde, met een ander deel volstrekt moest verwerpen, voor wonderlijk gekompliceerd verschijnsel? En wat moest in zulk een fel brandende tijd de evangelieprediking zijn, wat moest daarin de verdeelde Kerk?" Banning's innerlijke onvrede groeit. "Ik voelde mij op weg om een welbespraakte zwamneus te worden." Na het doorbreken van dat inzicht besluit hij de kansel vaarwel te zeggen, al zal hij, door de omstandigheden gedwongen, tijdens de Duitse bezetting nog in Haarlem en Naaldwijk de toga aantrekken. April 1928 trekt Banning zich met zijn gezin terug in Barchem, om er te studeren, een proefschrift te schrijven, en "een paar jaar lang niets anders te doen 28

dan klaarheid voor mezelf te veroveren."

dreiging. De ik-gij verhouding wordt verdrongen door de ik-het relatie, mensen verworden tot dingen, gaan ij werkt drie jaar ononder- op in functies, zijn praktisch bruikbroken aan een studie over baar voor bepaalde doeleinden. Jaurès. Bestuurlijk blijft hij 'Maak de mens als persoon los uit de echter actief. In 1929 benoemen de massa', luidt daarom Buber's devies. Woodbrookers hem tot directeur van Barchem. In 1931 kiest de SDAP eze gedachte blijkt wonderhem tot lid van het partijbestuur, wel te passen op Banning's "stellig mede omdat men het relieigen pohtieke en godsdiengieus-socialisme in betekenis zag stige ideeën. Het "persoon-worden groeien en mij wel min of meer als van konkrete mensen door ontdekwoordvoerder zag." Voor politicus kende, bevrijdende ontmoeting," is voelt hij zich echter niet in de wieg precies wat Banning in Barchem en gelegd. Wel drukt hij zijn stempel op Bentveld allang in praktijk brengt. het beginselprogram van de SDAP, Ook theologisch heeft de les van Budat in '37 wordt aanvaard. Daarin is ber consequenties: "God was niet als definitief afstand genomen van het hoogste abstrakte Idee, de som van marxisme: maatschappelijke ontwik- het ware, het goede, het schone, het kelingen worden niet langer gezien heilige, maar Persoon, die een als niet te beïnvloeden natuurver- Wóórd gesproken heeft en mensen schijnselen, maar als 'maakbaar', róépt, aanspreekt." waarop de menselijke creativiteit in Kritiek op kerk en theologie is het loprincipe greep heeft. Voor de eerste gische vervolg op de laatste constatemaal in de geschiedenis van het so- ring. In de kerkelijke en theologische cialisme, staan in dat program doel praktijk mist Banning de concrete en streven voorop. oproep aan de gelovigen, hier, mi. En in de sociologie ziet hij mogelijkheAls in 1931 de arbeidersgemeenschap den daarin verandering te brengen. in Bentveld een nieuw centrum a la In 1936 verschijnt zijn Theologie en Barchem opent, gaat hij ook daar als sociologie dat zich, behalve als handdirecteur en cursusleider aan de slag boek en warm pleidooi voor 'kerkeom het 'arbeiderisme' te bestrijden lijke sociologie', ook laat lezen als en "óók in de ziel van de z.g. ontkereen aanklacht tegen de gangbare stende en ontkerkelijkte arbeiders retheologiebeoefening. ligieuze krachten te wekken en vrij te maken, en aldus een nieuwe ontmoe- Theologen missen ten enen male inting van christendom en socialisme zicht én interesse in wat er in de voor te bereiden." Het is echter crisis. samenleving gebeurt, terwijl juist de ontwikkeling En de strijd blijkt moeilijker dan maatschappelijke ooit, "omdat er in de meest letterlijke hoofdoorzaak is van het langzaamzin gevochten moest worden om de aan verdwijnen van de godsdienst. ziel van mensen, die aan de rand van Het is, aldus Banning, "heel weinig verbittering en wanhoop verkeerden, verheugend om de positie der theoloen élk geloof dreigden te verliezen." gie in dit verband te zien. Het zijn de Tegen de achtergrond van het in sociologen geweest die de teruggang Europa snel om zich heen grijpend van het godsdienstig leven in verfascisme beseft Banning echter ook band hebben gebracht met de konsteeds pijnlijker de grote verdeeld- krete maatschappij; zij hebben de heid binnen het christendom zelf, en vernietigende werking van het indusde als gevolg daarvan geringe slag- trialistisch kapitalisme op geest en vaardigheid om de horden het hoofd ziel der massa's blootgelegd." te bieden. "Hoe konden bevrijdende, Het protestantisme weet daar, in zijn verzoenende krachten uit het Evan- ogen, weinig anders tegenover te stelgelie relevant worden in de konkrete len dan pogingen tot "eerherstel van situatie?" Een vraag, waarop hij het het Woord Gods, maar gaat voorbij antwoord zoekt in de theologie van aan de sociale oorzaken, die de masMartin Buber, die hem de richting sa's voor dit Woord doof hebben gewijst naar het 'christelijk personalis- maakt." "Als het Christendom, maar me'. in het bizonder het Protestantisme In navolging van Buber ziet Banning een geestelijke macht van betekenis in de steeds onpersoonlijker worden- zal blijven,() dan moet het de geestede samenleving de meest wezenlijke lijke ontworteling der massa's en de

H

D

VU-MAGAZINE—FEBRUARI 1988

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen