VU Magazine 1989 - pagina 455

een mens of een ander organisme, vanwege bijvoorbeeld een erfelijke afwijking, niet in staat is een bepaald enzym te maken. Doodnormale lichaamsprocessen kunnen door het ontbreken van één enzym worden stilgelegd. Bij de mens is het bekendste voorbeeld waarschijnlijk bloederziekte of hemofilie. Mensen die aan hemofilie lijden, hebben een verstoorde bloedstolling. Dit levert niet alleen problemen op als een hemofiliepatiënt zich uitwendig verwondt, doordat hij (bloederziekte komt voornamelijk voor bij mannen) zich bijvoorbeeld in zijn vingers snijdt. Inwendige bloedingen, in gewrichten en spieren, zijn weliswaar minder zichtbaar, maar daarom des te gevaarlijker. Een klein stootje of een misstap kan reeds een inwendige bloeding tot gevolg hebben, die niet stopt, omdat het de bloederzieke aan bepaalde stollingsfactoren ontbreekt. Om die reden werd de bekendste lijder aan bloederziekte, de Russische troonopvolger Alexis, die vanwege de revolutie nimmer Tsaar geworden is, dan ook ver van alle gevaren gehouden. Lekker ravotten of krijgertje spelen was er voor hem niet bij, één stootje kon immers reeds het verlies van de troonprecedent betekenen.

B

loedstolling is niet voor niets zo'n ingewikkeld proces. Het zou erg gevaarlijk zijn als door een verwonding het bloed ook op andere plaatsen ging klonteren. Zou het bloed in een bloedvat van de hersenen bijvoorbeeld gaan klonteren omdat we een wondje aan onze vinger hebben, dan zou dit uiterst kwalijke gevolgen hebben. Thrombine mag dan ook niet in het bloed circuleren en daarom zitten er in het bloedplasma ook anti-thrombines, eiwitten die thrombine onschadelijk maken. Het voorbeeld van bloederziekte maakt duidelijk hoe belangrijk enzymen kunnen zijn. Maar wat zijn enzymen precies? Enzymen zijn grote, complexe eiwitten die uit lange ketens bestaan. Ze kennen vaak een zeer specifieke ruimtelijke structuur. Door die driedimensionale structuur zijn enzymen in staat heel selectief bepaalde chemische reacties te bevorderen. Twee stoffen die bij lage temperatuur bijvoorbeeld slechts heel langzaam aan elkaar gekoppeld worden tot een eindprodukt, kunnen bij de aanwezigheid van een enzym wel snel een reactie aangaan. De oorzaak hiervan kan zijn dat de beide stoffen zich op een specifieke plaats aan het oppervlak van het enzym-molecuul het beste 'thuis' voelen en, doordat ze daar dicht bij elkaar liggen, sneller de gewenste kop-

peling aangaan. Maar er zijn ook enzymen die juist bepaalde stoffen uit elkaar trekken, men spreekt dan van splitsende enzymen. Bepalend is altijd dat het enzym niet zelf aan de reactie deelneemt, het vormt slechts de mal waarin de reactie beter kan

Doodnormale lichaamsprocessen kunnen door het ontbreken van één enzym worden stilgelegd. verlopen. Een andere eigenschap is dat enzymen zeer 'selectief zijn, ze bevorderen één specifieke reactie en leveren geen 'bijprodukten'. Door dit soort eigenschappen zijn enzymen zeer geschikt voor industriële en commerciële toepassingen. Men heeft er niet veel van nodig en kan relatief snel een zuiver eindprodukt leveren. Er zijn eigenlijk maar twee factoren die de toepassing van enzymen vaak bemoeilijken. Allereerst stellen ze nogal belangrijke eisen aan hun omgeving. Te hoge of te lage temperaturen zijn bijvoorbeeld funest voor vele enzymen en ze verrichten hun activiteiten eigenlijk het liefst in een waterige omgeving (wat hun toepassingen in oplosmiddelen als aceton moeilijk

Alexis leed aan de meest bekende vorm van hemofilie, een erfelijke vorm die meestal wordt aangeduid met hemofilie A. In zijn bloed ontbrak een stoUingsfactor, waardoor de normale bloedstolling geblokkeerd werd. Bij de stolling van bloed zijn meer dan tien eiwitten betrokken. Veel van die eiwitten, ook wel stollingsfactoren genoemd, zijn enzymen. Bij verwondingen activeren zij elkaar in opeenvolgende stappen: een kettingreactie waarbij uiteindelijk het enzym thrombine wordt gevormd. Dit enzym zorgt voor de omzetting van het oplosbare eiwit fibrinogeen, dat zich in het bloed bevindt, in het onoplosbare fibrine. Dit fibrine vormt als het ware draadjes die het bloed doen klonteren. Eigenlijk is dit slechts een deel van het uiterst ingewikkelde proces van bloedstolling, ook de interactie met de in het bloed aanwezige bloedplaatjes speelt bijvoorbeeld een belangrijke rol. VU-MAGAZINE—DECEMBER 1989

Escherichia coli, de meest onderzochte bacterie. Leeft in de darmen van onder andere de mens. Produceert verschillende enzymen.

13

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen