VU Magazine 1990 - pagina 211

5^""

H

et cultuurrelativistische gedachtengoed was in Nederland eigenlijk al geaccepteerd voordat de antropologen het belang begonnen te onderstrepen. De hele verzuiling is er in wezen op gebaseerd. Wij gunnen eenieder het recht op een eigen cultuur, een eigen identiteit en eigen organisaties. Een tolerante en pragmatische houding. De politieke leiders van de zuilen

'Eigenlijk waren die tijden veel kindvriendelijker dan de huidige Staphorstiaanse, die de macht weer als vanouds geven aan de ouders en de imams.' trachtten niet eikaars organisaties te vernietigen maar streefden naar samenwerking en vreedzame coëxistentie. Het harmoniemodel doordesemt ten diepste de Nederlandse politieke verhoudingen. Maar er is een keerzijde aan dit relativisme. De samenwerking aan de top wordt gecomplementeerd door een disciplinering 'naar onderen'. Eenieder heeft dan wel recht op zijn eigen cultuur, maar als je eenmaal in een bepaalde cultuur geboren bent, zul je er ook je leven lang deel van 32

uit maken. Daar zorgen de gereformeerde korfbalclub en het katholieke toneelgezelschap wel voor. Liever geen vermenging met andersdenkenden; twee geloven op één kussen, daar slaapt de duivel tussen. En dan praten we nog niet eens over de ongelovigen. In de Islam leven die gedachten nog sterker. Een zekere afstandelijke tolerantie ten opzichte van niet-moshms wordt gekoppeld aan een uiterste intolerantie ten opzichte van dissidenten in eigen kring. Afvalligheid is zo ongeveer de ergste misdaad die je je kunt voorstellen. De doodsstraf is daar het enig passende antwoord op. Als 'De duivelsverzen' geschreven was door iemand met een christelijke achtergrond was hem niet hetzelfde als Rushdie overkomen. Hoewel het relativisme een oorspronkelijk cultuurkritische connotatie bezit, laat het zich ook zeer wel inpassen in een koloniale pohtiek. Zo heeft geen enkele andere imperiale mogendheid in zijn koloniën een stringentere apartheidspolitiek gevoerd dan Nederland. In Nederlands-Indië bestonden scholen voor Javanen, scholen voor Javanen die Nederlands kenden, scholen voor Chinezen, scholen voor Chinezen die Nederlands kenden en scholen voor de Nederlanders zelf. Elke groepering kende ook zijn eigen jurisdictie. Iemand uit Lombok werd berecht onder het traditionele recht van Lombok. Javanen en Chinezen

roofd, met name van de illusie dat de verdraagzame erfenis van de Verlichting het eindstation van de menselijke ontwikkehng vormt. In het grootste deel van de wereld, zegt Gerritse, worden de verworvenheden van de democratie niet op prijs gesteld. En dat is voor hem geen reden om in zak en as te zitten. "Wat schuilt er voor onfatsoenlijks in de keuze voor theocratie boven democratie? Waarom zou goddelijke openbaring geen leidraad voor politiek handelen mogen zijn? De vaststelling dat zoiets achterhaald is, behoort tot de typerende voorbeelden van westerse leerstelligheid." In zekere zin heeft Victor Gerritse met zijn tweede vraag gelijk. Er is in principe niets tegen om de goddelijke openbaring tot leidraad te maken van politiek handelen. In het westen bestaan ook zulke partijen. Alleen kunnen in een democratie particuliere geloofsopvattingen niet dwingend opgelegd worden aan anders-gelovigen of aan ongelovigen. Dat is nu precies wat er in een theocratie wel gebeurt. Op zijn reizen door Iran is Gerritse alleen maar blije aanhangers van de islamitische revolutie tegengekomen die in koor verklaarden een broertje dood te hebben aan democratie. Een tikkeltje vreemd bij die verbazingwekkende eensgezindheid is wel dat onder het regiem van de geestelijken zoveel mensen geëxecuteerd zijn en dat men het kennelijk nodig acht journalisten en

hadden verschillende rechtsposities. Een extreem soort apartheidsdenken kreeg in de Nederlandse koloniën gestalte.

G

roene-redacteur Stephan Sanders heeft onder de titel 'Gemengde ervaring; gemengde gevoelens' een mooi, scherpzinnig essay geschreven over een dergelijke vorm van relativisme. Hij typeert het als een pacificatiestrategie, een manier om duizend bloemen te laten bloeien maar wel allemaal in het eigen perkje. Soort bij soort, cultuur bij cultuur. Sanders: "De cultuurrelativist van nu is in werkelijkheid protectionist. Hij prijst uitbundig het bijzondere van alle hem omringende culturen, om des te beter zijn eigen erf te kunnen beschermen. Vanachter zijn raam glimlacht hij, maar doet niet open. De vreemdeling houdt hij vriendelijk maar beslist op een veilige afstand." Deze portrettering van de cultuurrelativist oogt op het eerste gezicht ietwat karikaturaal. Die gedachte verdwijnt onmiddellijk na lezing van het essay 'De duivelsverzen en de ontluistering van Europa', geschreven door Islamkenner Victor Gerritse. Het cultuurrelativisme toont zich hier in zijn meest spookachtige gedaante. Zo constateert Gerritse met kennelijk plezier dat de affaireRushdie ons van een aantal gerieflijke vanzelfsprekendheden heeft beVU-MAGAZINE~MEI 1990

VU-MAGAZINE—MEI 1990

m

schrijvers op de vingers te tikken. Misschien dat er toch iets 'onfatsoenlijks' schuilt in de keuze voor theocratie boven democratie.

G

erritse toont zich evenwel geen krachtig propagandist van de theocratie. Zelf zou hij vast niet in een dergelijke staat willen wonen, geworteld als hij nu eenmaal is in de liberale cultuur van het westen. Maar voor de ware cultuurrelativist doet zo'n argument niet ter zake. Andere culturen, andere behoeften, vindt zo iemand. Als daarginds een radicaal politiek experiment tot uitvoering wordt gebracht, dienen we dat niet naar onze eigen normen te beoordelen. We moeten op zijn minst de gemaakte keuzen, al zijn de consequenties nog zo bloederig, respecteren. Inmenging in binnenlandse aangelegenheden wordt niet geduld. In de Nederlandse verhoudingen leidt het heilige respect voor andere culturen tot verzet tegen integratie van minderheden. Het recht op eigen organisatie moet door staat en welzijnswerk ondersteund worden, vinden bijvoorbeeld enkele van de auteurs van 'Rushdie-effecten'. Wat is er eigenlijk tegen islamitisch onderwijs? Dienen de moslims wat dat betreft niet dezelfde rechten te hebben als de christenen? Bij zulke argumenten wordt vergeten dat het christelijk onderwijs al geruime tijd aan vermenging onderhevig is. Er is,

zoals orthodoxe critici zeggen, water Foto's ANP bij de wijn gedaan. Het bijzonder onderwijs heeft zijn exclusieve karakter verloren, zodanig dat, gevraagd naar het specifiek christelijke van een school of universiteit, menigeen zich wel heel lang op het hoofd krabt. Waar bij het christelijk bijzonder onderwijs de hokjesgeest al doorbroken is, dreigt die ontwikkeling voor etnische minderheden

Niemand kan ook precies zeggen wat dat is, die Nederlandse cultuur. Vader Abraham, Bernard Haitink en een grote pan stamppot? weer helemaal teruggedraaid te worden. Ja maar, klinkt het van de kant van de relativisten, het is toch vreselijk belangrijk dat leden van minderheidsgroepen zich bewust worden van de eigen identiteit. "Alleen wanneer men minimale bestaanszekerheden heeft en zich veilig en gerespecteerd voelt, kan er zich een openheid naar de samenleving ontwikkelen," zegt bijvoorbeeld de antropologe Willy Reedijk in 'Rushdie-effecten' op bijna roerende wijze. Een heel andere ervaring heeft Renate Rubinstein. Toen zij met haar ouders aan 33

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen