VU Magazine 1991 - pagina 491

1989 Geloven na de oerknal, is dat niet achterhaald? Maakt kosmologie de godsdienst niet overbodig? Geenszins, meent dr. Willem B. Drees, een theoretisch fysicus die begin '89 promoveerde op een theologisch proefschrift over kosmologische theorieën en godsgeloof. De wetenschap wordt religieus misbruikt, meent deze kleinzoon van de vermaarde staatsman. Men heeft de oerknal-theorie aangegrepen om er de scheppingsgedachte tegelijkertijd mee te verdedigen èn te ontkrachten. Zo'n simpele annexatie van de wetenschap door de godsdienst is onjuist en onhoudbaar. Een interview met Drees dat VU-Magazine in oktober '89 publiceerde.

gen. In zijn dissertatie ontmaskert hij dan ook een aantal vooronderstellingen die de pedante zekerheid waarmee kosmologen hun theorieën ontvouwen, aanzienlijk relativeren. Daarnaast kritiseert hij de neiging van hedendaagse theologen om voortdurend op zoek te gaan naar aanpassing, en harmonie tussen hun vakgebied en de natuurwetenschap.

Een theoloog slaat terug...

D

e tijd dat reUgieuze machthebbers zich op dictatoriale wijze met de wetenschap bemoeiden ligt ver achter ons. Eeuwen geleden kon een onhandig naar voren gebrachte, revolutionaire visie op de plaats van mens en aarde in het heelal, de ontdekker nog wel eens op de brandstapel brengen. Tegenwoordig lijkt het omgekeerde te gebeuren. De wetenschap heeft genadeloos wraak genomen. Ontwikkelingen in quantummechanica en kosmologie hebben steeds meer traditionele theologische dogma's aan het wankelen gebracht. De hardnekkige aanhangers van een traditioneel godsgeloof lijken daardoor impliciet te worden verketterd. Want welke plaats laten de laatste visies op het ontstaan en de toekomst van het universum in 's hemelsnaam nog open voor bijvoorbeeld een schepper of een albestierend opperwezen? Geloven lijkt een

Dr. WiUem B. Drees: 'Afstand nemen van karikaturen.' Foto Kees C. Keuch

40

achterhaalde zaak, aan het einde van een eeuw die in toenemende mate geregeerd wordt door een inmiddels almachtige wetenschap. En intussen poogt de godsdienst zich met alle middelen aan te passen aan de zich voortdurend wijzigende wetenschappelijke inzichten. In een wanhoopspoging zoeken de modernste theologen en gelovigen aansluiting bij de nieuwste levensbeschouwelijke trends, zoals holisme en new age. Hun goeroes zijn mensen als Fritjof Capra, die de opperste wijsheid zoeken in een synthese tussen wetenschap en mystiek. In deze voor gelovigen wat uitzichtloze situatie trad onlangs een jong theoloog naar voren die de handschoen oppakte: Willem B. Drees. Omdat hij bovendien een voltooide studie in de theoretische fysica achter de rug heeft, weet hij feilloos de zwakheden in de natuurwetenschappelijke wereldbeelden bloot te legVU-MAGAZlNE—DECEMBER 1991

vaak wat karikaturaal. Het gaat steevast om twee typen: het is óf God de Vader daarboven - wat ik het 'sinterklaasmodel' noem - óf het is God als de Grote Ingenieur die de zaak ontworpen en in gang gezet heeft."

Welk godsbeeld past dan nog wel? "Ik zou in ieder geval afstand willen nemen van die twee karikaturen. Hoe ernstig is het met de godsdienst Maar waarom verlangt men eigengesteld? lijk zo'n welomlijnd beeld? Die wens "Het is een sluipend proces. Zelfs in komt voort uit een behoefte aan gede meest fundamentalistische va- borgenheid en zekerheid. En men is rianten van godsdienst, die zich juist dan snel geneigd te denken in terkeren tegen moderne wetenschappe- men van ruimte en tijd: God is ielijke inzichten, zit impliciet de er- mand die de schepping toen en daar kenning dat die wetenschap zo'n do- in elkaar geknutseld heeft. Maar je minante factor is geworden in ons kunt ook proberen God in abstracte denken over de wereld. Voor de zin te zien, bijvoorbeeld als een filomeesten is wetenschap heel fascine- sofisch principe." rend. Boeken over het heelal en de oerknal, zoals van Steven Weinberg Is dat üw godsbeeld? en Stephen Hawking worden best- (Aarzelend:) "Ik denk het wel, ja."(.) sellers. Die inzichten zijn diep doorgedrongen in het wereldbeeld van Het simpel annexeren door de godsveel mensen, ten koste van gods- dienst van wetenschappelijke theodienstige zienswijzen en denkbeel- rieën, wijst Drees van de hand; hij den. spreekt in dit verband van "pseudo"Aan de andere kant is er een nieuw religieus misbruik van de wetensoort religiositeit opgekomen in schap." Drees: "Het stoort me als samenhang met de wetenschap. mensen denken dat ze het ene rechtLoop maar een willekeurige boek- streeks uit het andere kunnen afleihandel binnen en je vindt een kast den en op basis van wetenschappemet het opschrift 'zienswijzen'; lijke resultaten religieuze conclusies daarin staan publicaties met de kunnen trekken. Het wordt mismeest uiteenlopende mengsels van bruik als je niet openlijk aangeeft wetenschap, pseudo-wetenschap, re- waar andere elementen een rol gaan ligie en pseudo-religie bijeen. Weten- spelen. Men veronachtzaamt dan teschap is uitgegroeid tot het kader gelijkertijd de eigen functie van de waarbinnen mensen een privé-we- religie èn de grenzen aan de geldigreldbeeld uitzetten, met daarin on- heid van bijvoorbeeld een oerknalmiskenbaar religieuze componen- theorie."(.) ten." Drees heeft nog een andere reden om zich te verzetten tegen de door Maar intussen heeft het traditionele Leibniz filosofisch onderbouwde beeld van God het moeilijk in deze drang om in alles naar harmonie te tijd. willen zoeken. In zijn proefschrift "Dat hangt er maar van af welk stelt hij, dat "een theologie die hargodsbeeld men hanteert. Er zijn in- monie met de feiten veronderstelt derdaad nogal wat natuurweten- moeilijk recht (kan) doen aan de schappers die zich op grond van hun kritische, profetische, dimensie van onderzoeksresultaten tegen de theo- de christelijke traditie." Wat bedoelt logie afzetten. Maar het godsbeeld hij daarmee? Wim Drees: "Veel waarvan ze dan gebruik maken is mensen vinden de noodzaak van VU-MAGAZiNE—DECEMBER 1991

harmonie tussen natuurwetenschap en theologie eigenlijk vanzelfsprekend; het een moet naadloos op het andere passen. Mijn bezwaar daartegen is van ethische aard: ga je er vanuit dat in alles harmonie te vinden is, dan ga je in feite accoord met de wereld zoals die nu is. Dat vind ik onjuist. Niet omdat ik tegen harmonie zou zijn of uit ben op conflict, maar omdat je in dat geval de profetische dimensie van het christendom overboord zet. "Harmoniedenken past meer in een mystieke belevingswereld: de wereld zoals die is als goed ervaren. Capra's denken is daarvan een voorbeeld: hij gaat er vanuit dat die harmonie werkelijk overal te vinden is; we kijken alleen niet goed, het is puur een kwestie van waarnemen. Er is in deze opvatting maar van één enkele crisis sprake: ons wereldbeeld deugt niet. Maar een deel van de conflicten om ons heen zijn werkelijkheid. Daar kun je je toch niet vanaf maken door het kleed van de kunstmatige harmonie er overheen te leggen! Er is nu eenmaal spanning tussen hoe het is en hoe het zou moeten. Daarnaar verwijst de profetische dimensie van de godsdienst, die aangeeft hoe het anders moet en die dus een kritische component vormt." D

41

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen