VU Magazine 1994 - pagina 391

. •( Lt imm

Corien van Zweden

D e aanval op de onderdanigheid die Paulus eiste, op de penisnijd w a a r m e e Freud de vrouw^ stigmatiseerde en op het beeld van Eva als de grote verleidster, is geopend. Maar misschien is h e t verstandig o m voorlopig n o g niet toe te geven aan het verlangen te Aveten wat nu de exacte betekenis is van vrouw^elijkheid en mannelijkheid.

CHIL ÊAEÏÏ DE OROn GEVOLGEN V

rouwelijk of mannelijk is het eerste onderscheid dat u maakt als u iemand ontmoet", zei Freud al. Over het algemeen zijn we ons dat nauwelijks bewust. Vanzelfsprekend en zonder aarzelen stellen we vast of we met een man of vrouw van doen hebben, en verbinden daaraan onze eigen conclusies. Pas als er onzekerheid bestaat over de sekse, valt op hoe cruciaal het verschil voor ons is. In de roman ' O p het lichaam geschreven' van de Amerikaanse schrijfster Jeanette Winterson blijft het geslacht van de ik-figuur van het begin tot het eind onduidelijk. Elke keer als je als lezer denkt een aanwijzing voor de sekse van de hoofdpersoon gevonden te hebben, zet de schrijfster je op het verkeerde been. Dat intrigeert en ergert tegelijkertijd. Blijkbaar heb je het predikaat 'mannelijk' of 'vrouwelijk' nodig om een persoon te kunnen plaatsen. Het kleine verschil met de grote gevolgen. De betekenis van het sekseverschil en de verhouding tussen mannen en vrouwen hebben filosofen en schrijvers vanaf het begin der tijden geboeid. Steevast duiken Adam en Eva in de discussie op, evenals het "Vrouwen weest uw mannen onderdanig" van de apostel Paulus en de penisnijd van Sigmund Freud. Inmiddels hebben zich gelukkig ook tal

^m.^m

van vrouwen in de discussie gemengd. De stroom publikaties over het sekseverschil is de afgelopen decennia zozeer toegenomen, dat men v/el spreekt van 'het debat van de eeuw'. Het welhaast klassieke en inmiddels alweer achterhaalde thema binnen dit debat wordt vaak samengevat onder de noemer gelijkheid of verschil. Moeten we uitgaan van en streven naar gelijkheid tussen de geslachten, of bestaat er zoiets als het specifiek vrouwelijke dat niet herleidbaar is tot het mannelijke? Met haar dissertatie 'Nomadisch narcisme' heeft filosofe en letterkundige Joke Hermsen zich op een originele manier in het debat gemengd. Aan de hand van de opvattingen van drie prominente vrouwen uit drie eeuv/en schildert ze de verschillende p o sities en ondergraaft ze de tegenstelling tussen gelijkheid en verschil. Tegelijkertijd laat ze zien hoe er gezocht is naar nieuwe noties van vrouwelijkheid en op wat voor manier zo'n zoektocht bepaald wordt door het heersende denkklimaat. "Een ideeëngeschiedenis", zegt ze over het omvangrijke boek waarin achtereenvolgens de Russische psychoanalytica en filosofe Lou Andreas Salome (1861-1937), de Nederlandse filosofe Belle van Zuylen (1740-1805) en de Oostenrijkse schrijfster Ingeborg Bachmann (1927-1973) de revue passeren.

Hoewel de drie vrouwen in dit boek model staan voor de verschillende posities binnen het debat - van Zuylen kan als exponent van het gelijkheidsdenken gelden, terwijl Salome zich daar hardnekkig tegen verzet en Bachmann de tegenstelling tussen gelijkheid en verschil tracht op te heffen - zijn er volgens Hermsen ook belangrijke overeenkomsten tussen de drie. Elk van hen heeft zich in haar eigen tijd en in discussie met haar tijdgenoten afgezet tegen de dominante interpretatie van het verschil tussen de seksen. Alle drie hebben ze geprotesteerd tegen de verwachtings- en rolpatronen die aan een bepaald geslacht verbonden waren. Datje op grond van een lichaam als vrouw of man wordt herkend het onderscheid dat we volgens Freud bij een ontmoeting als eerste maken - mag onvermijdelijk zijn. Tegen de beelden die automatisch aan een bepaald geslacht worden gekoppeld, kun je protest aantekenen.

Ontvrouwelijking "Zwak, delicaat en ziekelijk" waren predikaten waarmee de vrouw door de achttiende-eeuwse Encyclopedisten werd omschreven. Aan het biologische verschil tussen de geslachten verbonden de tijdgenoten van Belle van Zuylen zonder meer een principiële ongelijkheid. "De vrouw, ge-

37 v u MAGAZINE OKTOBER 1994

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen