VU Magazine 1995 - pagina 71

schap lang niet altijd te vermijden zijn. Vooral één aspect daarvan werkt in dat opzicht op mijn gevoel. Het is afkomstig uit weer een ander, door hen opgesteld scenario: stel, alle sterfgevallen die zich op een bepaald moment voordoen binnen een bevolking kunnen worden toegeschreven aan twee ziektes; beide ziektes zijn verantwoordelijk voor precies de helft van het aantal doden. Nu mag ü kiezen. U kunt een middel ontdekken dat alle bekende gevallen van één ziekte geneest, of iets dat de helft van de ziektegevallen van beide ziektes geneest. Het zou intussen duidelijk moeten zijn dat de twee keuzemogelijkheden formeel identiek zijn: één keer de helft is gelijk aan twee keer de helft van de helft. Toch vertonen mensen een sterke neiging OITI al de oorzaken van één ziekte te willen verhelpen. Daarmee wordt met die ziekte voorgoed afgerekend en kan een streep worden gehaald door een hele categorie. Zo'n soort geheel getal geeft het bevredigende gevoel dat iets afgesloten wordt. Ondanks al onze poëzie, onze theorieën en onze dromen leidt ons instinct ons toch naar het concrete en het tastbare. En als rationeel denkende wetenschapper voel ik me daardoor gekweld. In 1977 voltooide een groepje biomedische wetenschappers van de Wereldgezondheidsorganisatie de inenting van de inwoners van het stadje Merca, in de binnenlanden van Somalië. Dat groepje volbracht daarmee iets buitengewoons: ze verdelgden het laatste bekende geval van pokken op aarde. Ik denk vaak aan dat moment, altijd in het afgunstige besef dat ik nooit zoiets tot stand zal brengen. Ik zal dat gevoel nooit kennen. Niet alleen omdat ik niet zo'n bekwame biomedische wetenschapper ben, maar ook vanwege de typische manier waarop wetenschap tegenwoordig bedreven wordt. In de wetenschappelijke arena van vandaag wordt aan de oplossing van een en hetzelfde probleem gewerkt door teams in tientallen laboratoria; in de biomedische wetenschap van vandaag hebben ziektes bovendien vaak meervoudige oorzaken, hebben biologische boodschappers meervoudige effecten; en in de huidige wereld van de wetenschap leidt een lang en kronkelig pad van fundamenteel onderzoek wellicht ooit nog eens tot een bruikbare klinische test. De kans dat een wetenschapper in zijn eentje een biomedisch onderzoeksprobleem tot een oplossing kan brengen, is dus wel heel erg klein geworden.

individu worden gekoppeld. Beide leden van het tweekoppige injectieteam dat de doodstraf ten uitvoer bracht, kunnen - aangenomen dat zij last hebben van althans een greintje gewetenswroeging - volhouden dat de kans dat zij iemand hebben omgebracht vijftig procent is. Waarschijnlijker nog is, dat hij deze zelfde rationele bewering in termen van statistische onschuld formuleert: "Er is een kans van vijftig procent dat ik niet iemand heb gedood." En misschien ziet de betrokkene zelfs een manier om van een gedeeltelijke schuld, via een gedeeltelijke onschuld een volledige onschuld te maken: "Een van ons tweeën heeft het niet gedaan. Waarom zou ik dat niet zijn?" Of: "Ik weet hoe die nepschakelaar aanvoelt. Dat was de schakelaar die ik heb ingedrukt." Het meest opmerkelijke hieraan is, dat de mens vol slimme rationalisaties zit, die ze de mogelijkheid opent alles in zo'n geval nog verder te verdraaien tot de aanvankelijk nog als breuk geformuleerde onschuld definitief is omgezet in een geheel getal. Het gekke is, dat in tegengestelde situaties die neiging juist de andere kant op werkt. Een industrieel die voldoet aan alle clichématige karakteristieken van zijn functie en die van zijn adviseurs te horen krijgt dat de vervuiling van het drinkwater, door zijn fabriek veroorzaakt in een stad met 100.000 inwoners, waarschijnlijk zal leiden tot drie doden als gevolg van kanker, besluit uiteraard door te gaan met zijn lucratieve plannen. Maar hij zal de risico's daarvan juist niet in termen van gehele getallen verwoorden. Hij zal niet redeneren: "Vandaag heb ik, om het geld, drie onschuldige mensen ter dood veroordeeld." Nee, hij zal juist op zoek gaan naar cijfers achter de komma om te trachten zijn schuld met statistische terminologieën te verhullen: een individuele verhoging van het risico op kanker per inwoner met slechts 0,003 procent... Tversky gebruikt de term tendencies (tendensen) voor de gewoonte om schuld en onschuld in breuken te formuleren. Met het woord frequencies (frequenties) duidt hij de neiging aan om dezelfde feiten in gehele getallen te vatten. Wie iets verkeerds heeft gedaan, neigt er niet toevallig toe in breuken te denken, of - statistisch gesproken - in gespreide tendensen; dat is: een wereld zonder volledige gezichten. Wie iets goeds gedaan heeft, wil juist wel graag die gezichten zien: hij neigt naar frequenties en gehele getallen. Het denken in frequenties is ook de gemakkelijkste manier om gedaan te krijgen dat iemand zich verplaatst in het lijden van een ander. Wanneer de overheid ooit besluit de tabaksindustrie aansprakelijk te stellen voor de dood van ontelbare aantallen mensen, is het niet waarschijnlijk dat dit het gevolg zal zijn van een principieel proces uit naam van een gehele groep slachtoffers, inclusief een gemeenschappelijke eis tot schadeloosstelling vanwege een gedeeld lijden. Groter is de kans dat een advocaat zich vastbijt in het geval van één tabaksslachtoffer die de groep personifieert. Want medeleven schuilt, zoals veel journalisten weten, in een gezicht: een geheel getal van kwetsbaarheid.

STRESS

Mijn eigen onderzoek heeft betrekking op een extreem geval van 'gespreide oorzakelijkheid'. Ik onderzoek hoe stress en een bepaalde groep hormonen die onder invloed van stress wordt afgescheiden, een bedreiging vormen voor zenuwcellen en de overlevingskans van die cellen bij neurologische catastrofes zoals hartstilstand of hersenbloeding, verkleinen. Ik onderzoek dus niet zozeer hoe stress tot hersenbeschadiging kan leiden als wel hoe stress de giftigheid van neurologische trauma's kan verergeren. Het is nog helemaal niet duidelijk of het wel echt zo werkt, laat staan welk oorzakelijk belang stress heeft in dat geheel. Maar als al mijn wetenschappelijke fantasieën werkelijkheid worden - in het onvoorstelbare geval dat al mijn experimenten perfect zouden slagen - zal ik kunnen

INSTINCT

Zo kan het werk van Tversky en Kahneman ons van alles leren over cognitieve valkuilen, die ook in de weten-

WETENSCHAP,

CULTUUR

et) SAMENLEVING

69

- [ANUARI/PEBRUARI

ICI^S

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen