VU Magazine 1995 - pagina 58

gingen, kan het verplaatsen van een poppetje een zware opgave zijn. Mulder en Westzaan onderzoeken met name de verstoringen in de motoriek van 'cerebraal paretische' patientjes: kinderen die een afwijking in de hersenen hebben, veroorzaakt door zuurstofgebrek bij de geboorte. "Wil je zien wat je bewegingen waren?", vraagt Westzaan als het poppetje van plaats is verwisseld. Hij speelt met het toetsenbord van zijn computer, die een paar grafiekjes produceert. Westzaan: "We laten kinderen voorgestructureerde bewegingen maken en leggen vast hoe ze die uitvoeren: hoe snel ze bewegen en waar ze versnellen of vertragen, of het een vloeiende of een haperende beweging was en of ze omwegen maakten. Zo meten we de verschillen tussen gezonde kinderen en kinderen met een hersenbeschadiging."

een gefrustreerd man geworden met een hoofd vol beelden en ideeën, maar zonder mogelijkheden om daaraan gestalte te geven. Of Karel Appel, hoever had die het gebracht als hij aan dezelfde ziekte had geleden?

ROTZOOI

Het stellen van die laatste vraag leidt onvermijdeliik tot een volgende: is moderne kunst 'echte' kunst of is het weinig meer dan toevallig geknoei. "Jackson Pollock", zegt Mulder, "gooide uit emmers verf over zijn doeken, maar creëerde zijn werk wel degelijk bewust. Een andere kunstenaar ging op een schommel zitten en zoefde over zijn doeken, ondertussen verf morsend. Hij noemde dat kunst en misschien met recht. Het idee dat moderne kunstenaars maar wat aanrommelen klopt natuurlijk niet, ook al denk ik ook wel eens 'wat een rotzooi' als ik door een museum loop."

De tekenpen legt dezelfde onderdelen van het menselijk bewegen vast, plus de druk die een kind op de pen uitoefent. Westzaan: "Op deze manier kunnen we ook nagaan hoe een aap tekent, maar het probleem is dat onze apparatuur nogal kwetsbaar is. Een XY-tablet met pen kost al gauw acht- a negenduizend gulden en we kunnen niet riskeren dat een aap daarop gaat rammen. Chimpansees zijn veel en veel sterker dan kinderen."

"Creatieve uitingen, inclusief moderne kunst, zijn zelden op louter toeval gebaseerd", vervolgt de hoogleraar revalidatieonderzoek, "er moet een idee achter zitten. Ik denk niet dat je het werk van een aap die zich met verf uitleeft zonder meer daaraan gelijk kan stellen. Zolang die aap niet bewust probeert iets uit te beelden, hoe grof ook, is het niets. Als je een kwast met verf vastbindt aan de staart van een kwispelende hond kun je ook verrassende effecten bereiken. Maar daarmee is die hond nog niet creatief. Je kunt ook letten op individuele stijl, of je het werk van gorilla Jan kunt onderscheiden van een produkt van chimpansee Piet. Ik kon de tekeningen van mijn dochtertje al snel onderscheiden van wat haar leeftijdsgenootjes maakten. Zij had een eigen stijl; wat ze maakte was dus geen toeval." Westzaan waarschuwt voor de neiging van onderzoekers om zich te richten op de mooiste creaties van de apen of de kinderen die zij volgen. "Begrijpelijk", zegt hij, "maar als je een chimpansee zijn gang laat gaan, dan maakt hij op den duur wel iets aardigs. Alleen, wat zegt dat nou helemaal? Een beoordeling van creatieve vermogens moet beginnen bij het produktieproces en niet bij het resultaat. Wij analyseren dat proces bij kinderen met een hersenbeschadiging, maar in principe kunnen we hetzelfde doen bij apen. Ik zal laten zien hoe we dat aanpakken."

PRODUKTIEPROCES

Aapbestendige XY-tabletten zouden het mogelijk maken om wat te zeggen over de processen die plaatsvinden als apen tekenen. Zolang er geen methode is om hen te vragen naar de diepere ideeën achter hun uitingen - als die er al zijn - is dat een bruikbare ingang voor de analyse van hun creatieve uitingen. Daarmee zijn we weer terug bij het produktieproces, waarover Westzaan al sprak. "Pas wanneer je weet hoe dat produktieproces er bij een aap precies uitziet", zegt Mulder, "kun je proberen vergelijkingen te maken met tekenende kinderen. Net als bij de analyse van hersenbeschadigingen bij kinderen gaat het niet zozeer om het resultaat zelf, maar om de manier waarop het tot stand is gekomen." Om die stelling toe te lichten, toont Mulder twee bijna identieke zigzaglijnen. Daaronder de computer-analyse van de bewegingen die de twee proefpersonen maakten toen ze die lijnen trokken. De ene tekenaar maakte een vloeiende beweging, zonder aarzelingen of grote verschillen in snelheid. De andere lijn kwam uit een haperende pen, alsof de maker steeds moest nadenken en bijsturen. Mulder: "Het resultaat is vrijwel gelijk, maar de manier waarop het tot stand kwam verschilt hemelsbreed. Als je wat wilt weten over de makers, dan moet je dus de produktieprocessen analyseren en daarna de resultaten beoordelen."

In de kamer van Westzaan staat de testapparatuur opgesteld waarmee op scholen en peuterspeelzalen kinderen getest worden. Een stoeltje op peuterformaat staat achter een tafel op dezelfde schaal. In de tafel is een zogeheten 'XY-tablet' ingebouwd, waarop kinderen kunnen spelen of tekenen. Spelen doen ze met een klein poppetje, tekenen met een speciale pen. Dankzij de elektronica die in het tablet en in het poppetje of de pen is verborgen, kunnen hun bewegingen door de computer vastgelegd worden. "Ga maar zitten", zegt Westzaan, "en verplaats dat poppetje maar van die ene oranje cirkel naar de andere."Een poppetje verplaatsen over een afstand van tien tot twintig centimeter is een eenvoudige opgave voor een volwassene. Voor kinderen, zeker voor kleine kinderen, ligt dat anders. Zij moeten nog leren hun bewegingen te sturen en te coördineren. Als ze een hersenbeschadiging hebben die ze beperkt in de nauwkeurigheid van hun beweWETENSCHAP,

CULTUUR

"Als de verschillen in motoriek tussen mensen onderling al zo groot zijn", vervolgt Mulder, "dan is te verwachten dat de verschillen tussen mensen en apen nog groter zullen zijn. Alleen als we meer weten over die verschillen, kunnen we een begin maken met de beantwoording van de vraag naar de gelijkheid of ongelijkheid van het denken dat eraan ten grondslag ligt. Wie weet kunnen wij met onze methode ooit wat betekenen voor het onderzoek naar de biologische oorsprong van de creativiteit."

&) SAMENLEVING

56

- JANUARI/TEBRUARI

199s

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen