VU Magazine 1996 - pagina 195

nog een rol. Niets menselijks is ons vreemd, en hierbij al helemaal niet."

Ik zou zeggen dat zo'n benadering juist het einde van het humanisme betekent. "Het hangt ervan af hoe je het humanisme typeert. In zijn beste vorm is het, vind ik, geen vergoddelijking van de mens. Ik voel me het meest aangetrokken tot het deel van de humanistische traditie dat zegt: als de mens teveel wordt opgehemeld, verlaag ik hem en als hij teveel verlaagd wordt, hemel ik hem op. Die middenpositie vind ik wel mooi. De mens is mijns inziens zeker niet de kroon van de schepping en uit dien hoofde bevoegd de natuur voor de eigen doelstellingen te gebruiken. "Ik geloof dat men zich in de beweging voor dierenrechten ook sterk darwinistisch laat inspireren. Het is een fascinerende gedachte dat de manier waarop wij dieren behandelen in de toekomst vergeleken zou kunnen worden met de wijze waarop wij tegenwoordig slavernij beoordelen. Vermoedelijk liepen de negentiende-eeuwse slavenhouders niet met een gewetensprobleem rond. Misschien dat zij slaven als een soort dierlijke wezens beschouwden, in ieder geval werden zij niet als gelijken gezien. Maar dat is nu allemaal heel erg veranderd en er zou nog meer kunnen veranderen als we ook aan andere wezens dan mensen rechten gaan toekennen. Het is de vraag hoe ver dat moet gaan. In het geval van mensapen is het nog mogelijk zich daar iets bij voor te stellen, voor reptielen wordt dat moeilijker."

Wat te denken van een terugkeer naar een religieuze of magische benadering van de natuurt "Je hoort wel zeggen dat de wetenschappelijke benadering van de natuur deze onluisterd heeft en dat we de natuur weer moeten ervaren als magisch of goddelijk. Dat zou leiden tot een meer respectvolle houding jegens de natuur. Maar je kunt in alle redelijkheid niet verwachten dat mensen zoiets doen."

''Als de mens teveel opgehemeld wordt, verlaag ik hem en als hij teveel verlaagd wordt, hemel ik hem op."

Waarom nietl "je kunt niet op bevel geloven. Bolkestein heeft eens gezegd dat de samenleving weer bezield moest worden door christelijke waarden, en dat terwijl hij zelf niet gelooft. Zoiets kun je alleen binnenskamers zeggen. Het is vergelijkbaar met wat Voltaire ooit zei: 'Wij verlichte geesten geloven zelf niet, maar het is wel nodig dat onze bediendes blijven geloven, anders gaan ze stelen.' Binnenskamers kun je zoiets nog wel zeggen, maar je kunt dat zeker niet gaan uitspreken, zoals Bolkestein deed, in de krant." Ook binnenskamers is het een cynische gedachte. "Ik kan mij nog voorstellen dat je de boel kunt bedriegen en mensen in een bepaalde waan wilt laten. Maar je kunt zo'n denkbeeld niet openlijk onderschrijven. Net zo min als je mensen een geloof kunt aanpraten omdat het ecologisch nuttig heet te zijn. Wat je wel kunt doen is onderzoeken welke ethische consequenties een wetenschappelijke theorie als het darwinisme heeft. Die consequenties kun je omarmen of afwijzen. Ik begrijp het verzet van christelijke groeperingen tegen het darwinisme heel goed. Tuurlijk, dat is ook volkomen terecht vanuit hun perspectief. "Een veelgehoorde opvatting is dat onze moraal en wereldbeschouwing niet geraakt wordt door de evolutie-theorie. Dat standpunt is bijvoorbeeld verkondigd door de grote VU-bioloog Lever: het bijbelverhaal moet vooral symbolisch geduid worden en is niet aangetast door de evolutieleer; biologie en moraal hebben niets met elkaar te maken. Dat standpunt huldigde ook de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen toen die adviseerde onderwijs in de evolutie-theorie op middelbare scholen verplicht te stellen in het centraal schriftelijk eindexamen. In die visie kun je christen zijn en ook het darwinisme omarmen en daarom dient in het bijzonder onderwijs de evolutieleer te worden onderwezen. Daar ben ik helemaal niet zo voor. Ik vind dat men in het bijzonder onderwijs het recht heeft lessen te verzorgen die in overeenstemming zijn met de eigen geestelijke uitgangspunten."

Een vheg slaan we achteloos dood maai bij het overlijden van hun kat huilen mensen dikke tranen. "Dat is waar, maar het feit dat het moeilijk is een bepaalde grens te trekken, mag ons er niet toe brengen te ontkennen dat er grenzen zijn." Blijft de mens daarbij niet onvermijdelijk de maat van alle dingen; we kunnen ons het meest inleven in de dieren die ons het meest nabij zijn. "Dat lijkt vooralsnog inderdaad onvermijdelijk, maar in de hele geschiedenis van de mensheid is het gelukt om begrenzingen te doorbreken. Ooit herkenden leden van de ene stam de leden van een andere nauwelijks als menselijke wezens met een morele statuur. We discussiëren tegenwoordig ook niet meer over de vraag of vrouwen een ziel hebben; het hele idee van het hebben van een ziel is trouwens een beetje problematisch geworden. Maar vrouwen worden nog maar heel kort, sinds de jaren vijftig, handelingsbekwaam bevonden, en het vrouwenkiesrecht bestaat minder dan een eeuw. Dat zijn frappante feiten en waarom zouden over een paar honderd jaar dieren niet bepaalde rechten kunnen krijgen? Maar jawel, een zekere mate van antropocentrisme - de gedachte dat de mens het middelpunt van de wereld vormt - speelt daarbij voorlopig

"Ik hegrijp het verzet van christelijke groeperingen tegen het darwinisme heel goed. Tuurlijk, dat is vanuit hun positie volkomen terecht."

WETENSCHAP,

CULTUUR

et) SAMENLEVING

13

- MEI

1996

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen