VU Magazine 1996 - pagina 140

Hoe kwam u nu weei in Utrecht teiechtl "Dat was puur toeval. Er kwam een vriend van mijn baas in Sao Paulo op bezoek die een tijdje in Zuid-Amerika ging werken. Ik vroeg hem of zijn baan in Utrecht nog vacant was. Hij gaf me de naam van zijn hoogleraar en ik schreef als sollicitatiebrief een exacte weergave van het experiment dat ik had bedacht. Twee weken later had ik de baan. Ik kwam maart '57 in Utrecht en in november van dat jaar had ik al mijn publikatie over het resonantie-absorptie-effect."

"De problemen van armoede en milieu zijn duidelijk. Ik besef dat alles om de economie draait. Daar moeten de oplossingen van komen."

Bij hoeren gaat het om een belangenorganisatie. Pugwash is toch een genootschap van deskundigen! "Dat klopt. We hebben de kennis om zaken te boekstaven. We verkondigen geen onzin. Maar ik wil absoluut niet zover gaan, zoals sommige Pugwashleden, om te stellen dat we objectief zijn. Dat is onzin. Niets in de politiek is objectief. Het is een gefundeerde mening die wij geven, maar het blijft een opvatting. En de regering blijft vrij om dat advies naast zich neer te leggen."

In de zomer van 1957 werd in het Canadese plaatsje Pugwash de internationale Pugwash-beweging opgericht. En vervolgens waren er de jaarlijkse Pugwash Conferences on Science and World Affairs waar wetenschappers uit Oost en West zich over bewapeningskwesties bogen. Was u op de hoogte van die ontwikkeling^ "Niet direct. Ik hoorde er pas enkele jaren later van, toen Hans Tolhoek (hoogleraar theoretische natuurkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen, GT) bezig was een Nederlandse afdeling op te richten. Hij verzamelde een groep vrienden, onder wie veel fysici, om zich heen. Ook de latere polemoloog Röling en de econoom fan Tinbergen sloten zich aan. Het werd een groep van zo'n dertig wetenschappers van een diverse politieke kleuring - van VVD tot radicaal links. De belangrijkste punten waren: een brug slaan tussen Oost en West en het aan banden leggen van de kernbewapening door, gevraagd of ongevraagd, de eigen regering te adviseren. "Hans Tolhoek trok in die beginjaren de kar. Toen hij hoorde dat ik in 1963 naar Groningen kwam, als hoogleraar experimentele natuurkunde, heeft hij gevraagd of ik me wilde aansluiten. Ik heb toen vrijwel direct het secretariaat van het Nederlandse Pugwash-Comité van hem overgenomen."

Terug naar uw persoonlijke ontwikkeling. Wanneer brak bij u het besef door dat uw wetenschappelijk en politiek werk niet los van elkaar stonden^ "Dat kwam begin jaren zestig. Eigenlijk net voor ik naar Groningen kwam. Ik heb toen een half jaar bij General Dynamics in San Diego gewerkt. Er was daar een versneller die niet goed functioneerde en ze vroegen mij, omdat ik goed was met mijn handen, of ik dat apparaat weer op gang kon krijgen. Het was een bedrijf dat missiles produceerde. Ik zag daar de Atlas-raketten gewoon liggen - van die monsters op een wagonnetje. Ik had een red badge, wat betekende dat ik toegang had tot alle afdelingen. Aan het einde van die periode gingen mijn ogen open. Ik moest een neuskegel van een raket bekijken, in een afdeling met overal gewapende bewal<:ers. Ik liep door een gang en aan beide kanten stonden tafels met grote kaarten. En er waren meisjes die met passers cirkels op die kaarten trokken. Met name in de buurt van de Sovjetunie. Toen ik dat zag, begon het pas te dagen. "In Groningen ben ik al snel begonnen met het opzetten van onderwijs over wetenschap en samenleving. Op mijn eigen boerenfluitjes-manier. Ik gaf colleges mechanica en zei dan: volgende week gaan we het niet over mechanica hebben maar over de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de natuurwetenschapper."

Wat hield dat inl "Pralctisch niets. Het kostte me jaren voor ik precies door had wat ik moest doen. Het Pugwash-Comité was in de jaren zestig en zeventig vooral een papieren organisatie. Al was er wel één succesvolle actie: een tegen-brochure waarin de overheidsvoorlichting over het overleven van een kernaanval punt voor punt werd afgebroken. Enkele tienduizenden exemplaren werden verkocht. Maar verder was het doods. We stuurden braaf onze verklaringen aan de regering en een enkele keer mochten we ons zegje doen, bijvoorbeeld voor de kamercommissie van defensie en buitenlandse zaken, toen er eind jaren zestig plannen waren voor een eigen Europese kernmacht. "Een tijdlang hebben we zelfs regelmatig contact met defensie gehad, met name over de rol van tactische kernwapens. Dat was toen Hans van Mierlo minister van defensie was. En ook bij Lubbers in het Torentje mochten we ons standpunt geven, over de plaatsing van kruisralcetten." Werden jullie serieus

"In de jaren tachtig meer dan voorheen. In 1981 hebben we een officiële vereniging opgericht, met een bestuur en statuten. En daarna verliep ons werk gestructureerder. De polemoloog Hylke Tromp werd onze voorzitter. Mijn indruk is dat de overheid, zeker toen we beter georganiseerd waren, serieus naar ons luisterde. Maar of het invloed heeft gehad? Het is net als met boeren die het mestbeleid willen veranderen..."

Hoe reageerden uw collega's daarop! Probeerden ze u te blokkeren! "Nee, dat konden ze niet. In die tijd was een hoogleraar nog God. Bovendien was ik gewoon te sterk,- te sterk in mijn optreden en te sterk in mijn overtuiging. Men zei wel: }e moet je bij de mechanica houden. Maar er was in die jaren geen enkele mogelijkheid om dwang uit te oefenen op een hoogleraar. "In 1972 heb ik een Pugwash-belofte ingevoerd; een soort eed van Hippocrates waarin een natuurkundige bij zijn afstuderen kan verklaren dat hij zijn kennis niet zal gebrui-

genomenl WETENSCHAP,

CULTUUR

et) SAMENLEVING

14

- APRIL

1996

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen