VU Magazine 1996 - pagina 65

eten hadden als de Nederlanders gedurende zeer korte tijd in de kampen, noopt tot enige bescheidenheid. Het feit dat bij de aanleg van de spoorlijn door Burma veel meer Aziaten zijn gestorven dan Nederlanders, dwingt tot enige ingetogenheid. Dat zijn 'rationele' inzichten, in de zin van wat de rationeel-emotieve therapie ermee bedoelt; ze ontkennen het lijden niet, maar maken het wel iets kleiner en daardoor beter hanteerbaar. Zulke waarheden kunnen voorkómen dat mensen zich wentelen in zelfbeklag. Tegelijkertijd is kritisch zelfinzicht moeilijk. Het is behaaglijker om gevleid te worden. Het is prettiger om bevestiging te vinden in het gevoel onrecht te zijn aangedaan, dan onder ogen te zien dat het gevoel van vernedering een onprettige grondslag kende: rassenwaan. Het superioriteitsbesef was gekrenkt. Het was immers onvoorstelbaar dat Japanners Nederlanders onder de duim hielden; het gele, aziatische ras heette in lichamelijk, geestelijk en militair opzicht inferieur te zijn aan de blanke Europeanen. En ineens waren de rollen omgedraaid. Altijd waren Nederlanders gewoon Aziaten te commanderen - daar dacht niemand over na - en nu gebeurde het omgekeerde. Dat is vernederend; een oprecht pijnlijke gewaarwording. Wie het trauma wil verwerken, zal de realiteit onder ogen moeten zien; die zal zich rekenschap moeten geven van de rassenwaan en daar afstand van moeten doen. De meeste slachtoffers willen zo'n confrontatie met de realiteit niet, ze koesteren hun trauma. Alleen Kousbroek probeert ze als een strenge therapeut met de neus op de feiten te drukken. Bij veel Indiëgangers gaat de emotie met de feiten op de loop, maar het omgekeerde kan ook plaatsvinden. Kousbroek is altijd een tikje gereserveerd jegens de critici van het kolonialisme; hij beschouwt ze als zijn medestanders, maar deelt niet hun afstandelijke toon, hun kille veroordeling van het slechte kolonialisme. Ze vertonen een gebrek aan betrokkenheid. Met de koloniale die-hards is Kousbroek het volledig oneens, maar toch staan zij hem soms nader; ze delen met

Een veewagen

zoals gebruikt

door de Japanners

elkaar een oprechte liefde voor dat land.De realiteitszin van Kousbroek komt niet voort uit gevoelsarmoede en gebrek aan meelevendheid; dat blijkt vooral ook uit zijn reisverslagen. Het is eerder zo dat hij de verleiding van de koloniale wanen maar al te goed kent; ze zitten hem in het bloed. Hij kent de nostalgie en het heimwee uit eigen ervaring, maar weet ook dat zulke gevoelens minder prettige realiteiten kunnen verduisteren. De nostalgie van Kousbroek maalct een oprechte indruk doordat hij in ieder geval zelf wèl de werkelijkheid met zijn emoties wil confronteren; dat voorkomt leugenachtigheid en gladstrijkerij. Maar het maakt de emoties nog niet minder hevig. Zodra Kousbroek in Indonesië aankomt en uit het vliegtuig stapt, voelt zijn lichaam zich senang. Hij ervaart dat zijn lichaam tegen hem zegt zich hier thuis te voelen, er te horen en er voor altijd te willen blijven. De liefde voor het land is grondig in hem verankerd, het lichaam spreekt een ondubbelzinnige taal. Maar zoals toen zal het nooit meer worden, het bewustzijn weet wel beter. Het gevoel van eenheid met het land, het er zich volledig vertrouwd

WETENSCHAP,

CULTUUR

&)

SAMENLEVING - JANUARI/FEBRUARI

63

voor het transport

van

geïnterneerden.

voelen, dat hij in de kindertijd bezat, zal nooit meer terugkeren. Voor Kousbroek is de nostalgie een onontkoombare maar ook uitzichtloze emotie, zonder zin en zonder troost. Iets daarvan dringt tot hem door wanneer hij bij de grafsteen staat van de vader van kinderen met wie hij op het internaat heeft gezeten. Ineens krijgt hij het te kwaad. "Ik huil mijn ogen uit zoals ik nog nooit gedaan heb; om hem, om wat daarna is gebeurd, onafwendbaar! om alles dat weg is. Weg, voorgoed weg, niets meer van over, het komt nooit meer terug. O death in hfe, the days that are no more."

Literatuur: Rudy Kousbroek, Terug naar Negri Pan Erkoms', Meulenhoff, 1995 Rudy Kousbroek, Het Oostindisch kampsyndroom', MeulenhoK, 1995. Remco Meijer, 'Oostindisch doof', Bert Bakker, 1995. Jan Verhulst, 'Breng uw emoties onder controle', in: Psychologie, december 1995.

1996

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen