1933 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 21
i4-/r en wel in theologischen zin sprake zijn van teleologie in de natuur. Primitieve volken zijn gewend in natuurlijke gebeurtenissen, die hen onbegrijpelijk voorkomen, onmiddelijke werking eener godheid te zien. Het grillig en onberekenbaar spel der elementen met hun explosieve, vernietigende k ...
1933 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 22
16 schap tegengehouden en aanleiding gegeven tot felle aanvallen op de religie van wetenschappelijk zijde. Men sprak zich al te haastig uit over het doel, dat God met een bepaalde inrichting in de natuur zou hebben gehad, en vergat een nader en diepergaand onderzoek in te stellen. Zoo werd de ond ...
1933 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 23
17 nu van alle teleologiën op natuurwetenschappelijk terrein, het meest gewraakt, en dat dikwijls niet ten onrechte. Mag ze misschien voor enkele detailpunten ook in het kader der vakwetenschap onuitwijkbaar zijn, als algemeen principe van uitgang deugt ze hier niet. Generaliseeren kan men deze b ...
1933 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 24
18 'Deze voorbeelden zouden te vermeerderen zijn. Ran de goede, Christelijke bedoeling mag men in vele gevallen niet twijfelen; maar ze toonen aan dat inderdaad meermalen door de theologie zeer sterk een teleologische natuurbeschouwing is gepropageerd, die de natuurwetenschap op grond van eigen o ...
1933 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 25
19 TELEOLOGIE, WIJSBEGEERTE EN KENTHEORIE. /llvorens ons nu nader te verdiepen in de plaats, toekomend aan teleologische verklaringsprincipe's binnen het kader der natuurwetenschappen, dienen nog eenige beschouwingen van algemeenen aard vooraf te gaan. Want er is een teleologie vóór alle natuurwe ...
1933 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 26
20 eenstemming van den vorm van een voorwerp met de in het begrip geëischte aard doelmatigheid heet, noemt Kant dit het principe van de formeele doelmatigheid der wereld. Dit is dus in den grond der zaak niet anders dan een hypothese over haar begrijpelijkheid, haar toegankelijkheid voor het vers ...
1933 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 27
21 anti-teleologische onderzoeker erkent die planmatighei J, al is ze voor hem een bijzonder kwellend raadsel. Ook zijn vraagstelling wordt er door beheerscht, zooals wel blijkt, wanneer Haeckel binnen het engere gebied der biologie als het groote, door hem eindelijk opgeloste, probleem zag : „Wi ...
1933 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 28
22 nent of transcendent, er altijd een minderheid stond van hen, die den kosmos ateleologisch noemden, en, hoewel de orde en doelmatigheid zelve niet ontkennend, de wereld toch uit toeval of anderzins verklaarden. Die leer van het toeval als verklaring voor de wet- en doelmatigheid dezer wereld b ...
1933 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 29
23 anthropocentrische notie had in physico-theologischen zin. Immers het frustra van het bekende : natura nil facit frustra adstrueert hij als dat quod in usum hominum non sit. Daarom erkent hij de causae finales alleen als humana figmenta '). Schopenhauer hamert er telkens op, dat teleologie nie ...
1933 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 30
24 ven, de verbinding der dingen te denken naar analogie van die bijzondere causaliteit, die de causaliteit der doelen is. 'Het gaat hier in de eerste plaats om de innerlijke doelmatigheid. Want de organismen zouden ons immers volkomen onv^2rstaanbaar blijven, indien we het geheel niet zouden mog ...