'Hier leert de natuur ons zelf den weg' - pagina 121

natuurkunde en geloof in de jaren dertig

120

heeft.63 Dit principe vormde ook de grondslag van het fysisch deterministisch wereldbeeld dat álle (natuur)verschijnselen wilde verklaren vanuit causaal-gedetermineerde processen. Deze zienswijze was door Laplace begin negentiende eeuw beeldend als volgt omschreven: wanneer een geest op een zeker ogenblik plaats en bewegingstoestand zou kennen van alle deeltjes waaruit de wereld is opgebouwd, en wanneer hij voldoende kennis van de mechanica zou hebben om het bewegingsprobleem van deze deeltjes wiskundig te behandelen, dan zou hij in staat zijn ‘het wereldverleden te onthullen en de wereldtoekomst te voorspellen’.64 Deze causaliteitsopvatting werd gelegitimeerd door de filosofie van Kant, die het deterministische causaliteitsprincipe tot a priori kenvorm en daarmee tot noodzakelijk uitgangspunt voor de beoefening van de natuurkunde had gesteld. Het onderzoek aan atomaire verschijnselen dat sinds het einde van de negentiende eeuw werd gedaan, ging aanvankelijk ook uit van dit causaliteitspostulaat. Zo werd er bijvoorbeeld lange tijd gezocht naar een deterministisch-causale verklaring van het verschijnsel radioactiviteit. Eind jaren twintig bleek echter dat radioactiviteit, net als andere atomaire en nucleaire verschijnselen, moest worden beschreven in termen van de nieuwe quantummechanica die niet kon worden begrepen vanuit de traditionele opvatting van causaliteit. Na de ontwikkeling van het quantummechanisch formalisme in 1926 was namelijk gebleken dat de golffunctie van Schrödinger moest worden geïnterpreteerd als een waarschijnlijkheidsfunctie: het kwadraat van de absolute waarde van de complexe golffunctie kwam overeen met de waarschijnlijkheid een deeltje ergens te vinden. Voor een specifieke experimentele situatie kon de quantummechanica alleen voorspellingen doen van verdelingsfuncties en deze functies gaven dus geen causale beschrijving van het gedrag van individuele materiedeeltjes.65 Heisenbergs onzekerheidsrelaties gaven de grenzen aan van de nauwkeurigheid waarmee deze verdelingsfuncties de waarde van meetbare grootheden konden definiëren. De eerste van deze onzekerheidsrelaties stelde dat het product van de onnauwkeurigheden in plaats en impuls een constante grootheid is. Dit betekent dat hoe kleiner de onnauwkeurigheid in de omschrijving van de plaats is, des te groter is die in de omschrijving van de snelheid en omgekeerd. Door de gequantiseerde geaardheid van wisselwerkingen zullen waarnemingen een systeem altijd storen, waardoor het onmoge-

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen