"Aesthetisch" of "puriteinsch"? - pagina 16
Rede uitgesproken ter aanvaarding van het ambt van hoogleeraar aan de Vrije Universiteit te Amsterdam
godsdienstig g e v o e l , vrijheidszucht o f z e l f v e r w e e r ; h o e plomp, h o e plat, h o e g e e s t e l o o s en lasterend hij m o g e spreken, er is altijd nog v e r o n t schuldiging en lof. Krijgt hij scherp o f g r o f bescheid, dan w o r d t de o n v e r d r a a g z a a m h e i d , heerschzucht en huichelarij der tegenstanders a a n de k a a k gesteld 41). O o k krijgt de legende weldra een uitbreiding. C A T S g a a t e r e e n rol in spelen. O p een o n b e w e z e n aantijging m o e t hij v o o r m a k e r d o o r g a a n v a n een, V O N D E L in niets t o e g e v e n d , plat schend v e r s ; V A N L E N N E P vindt e r een ander b i j , d a t n a a r den stijl wel v a n hem zou kunnen zijn; die n a hem komt, wijzigt het w a t : wellicht is ook... en dan... Sinds de ontdekking v a n dit motief, o n t s t a a t er een wedstrijd in het a a n b r e n g e n v a n mogelijk l a g e t r e k k e n en o n e d e l e daden van C A T S , in het t o e k e n n e n v a n ironisch-prijzende o f r e c h t s t r e e k s - b r a n d m e r k e n d e epitheta. F a r i z e e u w s c h e egoïst mag men het gemiddelde n o e m e n . I n w e r k e l i j k h e i d : de gemoedelijke, zachtzinnige, piëtistisch-vrome, v r e e d zame, vriendhoudende C A T S , g e ë e r d d o o r R o o m s c h e n , R e m o n s t r a n t e n en G e r e f o r m e e r d e n ; populair, als w e l nooit eenig ander dichter o f z e d e m e e s t e r onder ons v o l k ; g e p r e z e n o o k nog d o o r de meest uiteenloopende critici der 1 8 d e eeuw, en in de 19de d o o r BlLDERDIJK's tegenstanders n o g zoo g o e d als d o o r dezen zelf. H e t is o n n o o d i g , P O T G I E T E R ' s o f H U E T ' s o o r d e e l U t e herinneren. JONCKBLOET o n d e r s c h r e e f alles. E n de copiïsten van deze drie h e b b e n g e z o r g d v o o r verspreiding in s c h o o l en huisgezin. A l h e b b e n sommige o n d e r z o e k e r s veel t e r e c h t g e b r a c h t , meer dan een der nieuwste literatuurgeschiedenissen blijft n o g de o u d e o v e r l e v e r i n g h a n d h a v e n ; w a a r o m , o f w a a r t o e , beslis ik niet. M a a r zeker is er geen twijfel a a n mogelijk, o f het o o r d e e l o v e r C A T S ' persoon, en C A T S ' w e r k , h a n g t samen met het o o r d e e l o v e r zijn godsdienst. Is het w o n d e r , w a a r o o k de n a u w g e z e t t e o n d e r z o e k e r , die C A T S zelf verdedigt tegen „ t h e o l o g i s c h en aesthetisch fanatisme", een v e r h e v e n voorstelling v a n de G o d h e i d alleen bij den „ v r i j d e n k e r " mogelijk acht, en in het g e b e d niet anders dan een v e r s c h o o n b a r e dwaasheid ziet? 42) O v e r H U Y G E N S , t o c h o o k calvinist en moralist, w a s altijd de meening der 1 9 d e e e u w v e e l gunstiger. E r valt m e e r van hem te w e t e n , en dus minder t e g i s s e n ; hij v e r k e e r d e in den M u i d e r k r i n g ; hij had w e l e e n s iets met C A T S uitstaande g e h a d ; hij leek a c t i e v e r , h u p s c h e r ; bij m e n i g een deed o o k de durf v a n zijn kluchtspel — dat wij met O u d a a n b e treuren — deugd. Afgezien v a n zijn „ r o u w e bestraffing o v e r T e s s e l s c h a d é s m i s s - g e l o o v e " , die men hem n o g a l kwalijk pleegt a f t e nemen — wij e e r e n hem liever om den ernst en de w a r e vriendschap, die er uit spreken — , kent men hem uit zijn c o r r e s p o n d e n t i e o o k als zoo v e r d r a a g zaam. W a s hij eigenlijk w e l z o o G e r e f o r m e e r d ? is men d a a r o m g a a n v r a g e n . In een gedicht v a n 1 6 1 7 , v a n zijn j o n g e l i n g s j a r e n dus, stelt hij t e g e n o v e r den a l g e m e e n e n ijver om t e strijden o v e r de leer, de w e i n i g e b e k o m m e r i n g om e e n godvruchtig l e v e n : H o e 't met u leven staet in s c h a n d e n off in eer, D a t s dan all e v e n v e e l , men v r a e c h t zoo v e r r ' niet m e e r . D a a r u i t heeft men afgeleid, dat hij zich v a n de t h e o l o g i s c h e v r a a g stukken niet v e e l a a n t r o k ; o f s c h o o n hij in denzelfden tijd, „ v o o r een v r i e n d " , aan een t h e o l o o g te L e i d e n literatuur er o v e r v e r z o c h t ; o f s c h o o n 18
Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt
voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen,
vragen, informatie: contact.
Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing.
Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this
database. Terms of use.
Bekijk de hele uitgave van vrijdag 30 januari 1925
Inaugurele redes | 31 Pagina's
Bekijk de hele uitgave van vrijdag 30 januari 1925
Inaugurele redes | 31 Pagina's