1940 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 110

88 kennis genomen i ^ ) . Tenslotte formuleerde Helmholtz in 1847 in zijn bekende rede ,,Ueber die Erhaltung der Kraft" de energiewet in even algemeenen zin, als M a y e r dit reeds in 1842 beknopt en in 1845 uitvoerig gedaan had, zij het ook dat zijn opvattingen zich met die van M a y e r niet geheel dekten. Terwijl M a y e r namelijk de verschillende ,,vormen van k r a c h t " als gegeven a a n v a a r d d e en zich onthield van pogingen deze tot een geringer aantal te reduceeren, wilde Helmholtz, consequent aan de mechanisch-materialistische natuurbeschouwing vasthoudend, alle energievormen onder de mechanische begrippen van ,,levende k r a c h t " ( = kinetische energie) en ,.spankracht" ( = potentieele energie) subsumeeren. U i t g a n g s p u n t v a n Helmholtz's betoog is de onderstelling ,,dass es unmöglich sei, durch irgend eine Kombination von N a t u r k ö r p e r n bewegende Kraft fortdauernd aus nichts zu erschaffen", dus het principe van de onmogelijkheid van perpetuum mobile ^'*). Dit principe w a s door M a y e r niet uitdrukkelijk in zijn betoog opgenomen, hoewel hij er wel terdege mee vertrouwd was. Reeds als tienjarige jongen had hij, in de Pfühlbach, een zijriviertje van de Neckar, spelend met een zelf vervaardigd w a t e r r a d , in gedachten een perpetuum mobile geconstrueerd. Door gesprekken met ouderen werd hij spoedig van de fout in zijn redeneering overtuigd en reeds toen maakte de gedachte, dat mechanische arbeid niet uit niets kon worden verkregen, diepen indruk op hem 20) In zijn correspondentie m.et Baur en Griesinger wordt de onmogelijkheid van het perpetuum mobile ook meer dan eens als een bewijs, zij het een negatief, voor de waarheid van zijn denkbeelden aangevoerd. D a t hij dit ,,bewijs" in zijn publicaties niet aanvoert, komt ongetwijfeld doordat hij inzag, dat dit principe in het meer algemeene ,,ex nihilo nil fit" is besloten, en bovendien op zichzelf onvoldoende is ter fundeering van de energiewet. H e t sluit immers wel het ontstaan van arbeid uit niets uit, maar niet het vergaan van arbeid tot niets. Hij vat dan ook het principe niet als Helmholtz op, als ,,eine durch viele vergebliche V e r s u c h e allmahlich gewonnene Induktion", maar als een ,,theoretische Unmöglichkeit (d.h. wenn man von allen mechanischen Schwierigkeiten, wie Reibung etc. abstrahiert, so bringt man es doch auch in Gedanken nicht h i n ) " - ' ) . D e rede van Helmholtz, uitgesproken zonder dat hij de publicaties van M a y e r kende, heeft ongetwijfeld, zoowel door het groote gezag van den spreker, als door de heldere uiteenzetting van de universeele strekking der energiewet, den krachtigsten stoot gegeven tot de verbreiding der nieuwe inzichten. Des te meer valt het te betreuren, dat Helmholtz, die wel de proeven van Joule en de berekening van Holtzmann omtrent het mechanisch warmte-aequivalent vermeldt, M a y e r ' s werk, zij het dan ook uit onbekendheid met zijn geschriften, in het geheel niet noemt - - ) . M a y e r , bemerkend dat de ideeën, w a a r o p hij terecht meende prio-

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen