1946 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 55

49 Als d e phlogistontheorie ,,een slechte manier van philosopheeren ingevoerd heeft" i'^s), doet de warmtestoftheorie d a t dan niet evenzeer? D e Stahlisten bewegen zich, n a a r Lavoisier terecht opmerkt, in een noodlottigen cirkel: de b r a n d b a r e lichamen bevatten vuurmaterie, omdat zij b r a n d b a a r zijn en zij zijn b r a n d b a a r , o m d a t zij vuurmaterie bevatten; „dat is de verbranding door de verbranding verklaren" i'^ö) M a a r de boemerang keert tot Lavoisier terug ! Enkele regels verder zegt hij, dat alle gasvormige lichamen elastisch zijn, omdat zij de in hooge mate elastische vuurstof bevatten. Zij zijn dus elastisch, o m d a t zij elasticiteitsmaterie bevatten! i'^'^). Z o o blijkt, dat w e „bij Lavoisier dikwijls n a a r Lavoisier moeten zoeken" en hebben we met de woorden van den ,,nomenclateur" Lavoisier den ,,systémateur" Lavoisier kunnen veroordeelen. H e t is zelfs mogelijk te toonen, d a t de grondslag van Lavoisier's zuiver experimenteele w e r k aprioristisch is. W a t toch is de grondslag van al zijn proefnemingen? H e t gewichtsbehoud, gecontroleerd door de balans. M e n vindt in zeer veel scheikundeboeken het sprookje, dat Lavoisier door nauwkeurige proefnemingen eindelijk de w e t van gewichtsbehoud (of w a t nog fantastischer is : d e w e t v a n stof beh o u d ) vond. Evenals echter d e strenge wetmatigheid, de ,,analogie" der natuur, voor den empirist N e w t o n een vanzelfsprekendheid is, die apriori vast staat, evenzeer is het gewichtsbehoud voor Lavoisier apriori w a a r , onafhankelijk van de experimenten. Als hij bij een zekere proefneming gewichtsbehoud constateert, zegt hij : ,,dat w a s apriori gemakkelijk te voorzien" ^''^). D e w e t v a n gewichtsbehoud wordt bij hem niet door experimenten bewezen, maar de juistheid van een experiment w o r d t door het gewichtsbehoud bewezen : hoe meer het d a a r a a n voldoet, hoe beter het gelukt is! Z ó ó vanzelfsprekend is die w e t voor Lavoisier, d a t in zijn Leerboek niet, als in onze schoolboeken, op een der eerste bladzijden een valschelijk d u s g e naamde wet van Lavoisier voorkomt, maar eerst op p. 141 staat een duidelijke formuleering, hoewel de voorgaande bladzijden een her-

"^) Oeuvres II, 623. "*>) Oeuvres II, 228. ^") Oeuvres II, 231 (Mém. 1777). In 1789 (Traite, p. 24) ziet hij echter in, dat hij de elasticiteit met elasticiteit verltlaart! ^^*) Traite, p. 6 3 : , ce qu' il était au surplus facile de prévoir a priori".

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen