Het positivisme van Ernst Mach en de ontwikkeling der moderne physica - pagina 13

11 en instinctief tot stand, zij wijzen veelal onmiddellijk heen naar complexen van ,,sinnliche Elemente". Bij het aanpassingsproces worden echter ook abstracte physische begrippen gevormd, waarin de ,,sinnliche Elemente" op een zeer ingewikkelde wijze verborgen kunnen zijn -'')• Dank zij zoodanige begrippen ontstaat de mogelijkheid een uitgebreid feitenmateriaal op afkortende, economische, hersenarbeid besparende wijze te beschrijven. W a t het notenschrift voor de muziek is, is het begrippenschema voor de physica. Een geoefend physicus leest een physische verhandeling op dezelfde wijze als de musicus een partituur - " ) . Is de begripsontwikkeling ver voortgeschreden, dan kan het gebeuren, dat de herkomst der begrippen uit de ..sinnliche Erfahrung" wordt vergeten. Dan loopt de physica gevaar te verzanden in de metaphysica ~^). Zoo vergat de atomistiek in Mach's tijd, dat ,,atoom" en ,.molecuul" gedachtensymbolen zijn. bruikbaar, hoewel niet onmisbaar, bij de ordening van bepaalde physische gebieden. Zij verklaarde de atomen en moleculen tot ,.realiteiten", vergetend dat alleen de ,,sinnliche" ervaring reëel is. Bovendien overschatte zij de beteekenis der mechanische begrippen, die ons wel door meerdere gewenning het meest vertrouwd zijn, maar die overigens niec fundamenteeler zijn dan andere. Zoo liep de physica gevaar de oude animistische mythologie te vervangen door de mechanisi;isch-materialistische mythologie -•'). Ook de verabsoluteering van tijd en ruimte is een soort wetenschappelijke mythologie. Onmiddellijk gegeven is ons de tijdgewaarwording en de ruimtegewaarwording. De correspondeerende physische begrippen, de metrische tijd en de metrische ruimte, ontstaan eerst aan de hand van geïdealiseerde physische ervaring. Echte; zou er zonder de ,,Zeitempfindung" geen chronometrie, zonder ,,Raumempfindung" geen geometrie zijn. In physiologisch opzicht zijn tijd en ruimte systemen van .,Orientierungsempfindungen', welke naast de ,,Sinnesempfindungen" biologisch doelmatige aanpassingsreacties doen tot stand komen. In physisch opzicht zijn tijd en ruimte bepaalde afhankelijkheden der elementen van elkaar. De tijdelijke afhankelijkheid is de ,.unmittelbare", de ruimtelijke afhankelijkheid is de ,,vermittelte". Een van alle verschijnselen onafhankelijke tijd bestaat echter evenmin als een absolute ruimte. De begrippen absolute ruimte en absolute tijd zijn metaphysische, geen physische begrippen 3"). De physica kan nooit boven de beschrijving der verschijnselen uitgaan of achter de verschijnselen doordringen tot zooiets als het ,,wezen der dingen". De spaarzaamste, eenvoudigste, meest economische, begripmatige uitdrukking der verschijnselen is haar doel >''). Een physische beschrijving bereikt haar doel wanneer onze gedach-

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen