VU Magazine 1974 - pagina 374

strijden. Veeleer komt het voor de toekomst er op aan dat wij de radicaliteit van de uitdaging onderkennen en voor de behoefte, die in de grond van de zaak een religieuze behoefte is, nieuwe antwoorden vinden die overeenstemmen met de grootste verworvenheden van de geschiedenis.

nen of willen kiezen en hoe dan ook iedere de constellatie van de liberaal-burgerlijke wemaatschappelijke ofpolitieke verandering tegen- reld van de 19e eeuw gebonden blijven, een staan. Derhalve: waarom het midden ? constellatie die zelf in principe reeds overwonnen is. Dat is misschien de crisis, dat wij Het verrassende van de overweldigende meer- de eindfase van de burgerlijke wereld zijn derheid, tenminste van dit land, is dat zij wel binnengegaan. Als men het brandende Troje voelt voor een constructieve verbetering van verlaten wil, dan komt het er op aan - zoals het in de maatschappij reeds bereikte, maar het in de Aeneis heet - te weten wat men wil De ellende van de kritische theorie prijsgave, terugval en verval vermijden wil en meenemen en onder geen beding wil prijsKlapwijk: Zoudt u ons - alvorens hier nader op zich eenduidig tegen alle extreme oplossin- geven. in te gaan - kort kunnen mededelen hoe de gen keert. Het tweede is, dat dit midden door Frankfurter Schule zelf de ban van de mythe de volledig gewijzigde interpretatie van onze De actualiteit van de reformatie wil doorbreken ? maatschappij sprakeloos en stuurloos is ge- Griffioen: Professor, u hebt in dit verband gemaakt en niet in staat is haar eigen politieke sproken van een actualiteit van de historische Mijnheer Klapwijk, dit is voor de theorie van wil duidelijk onder woorden te brengen. Men reformatie, in het bijzonder de lutherse. Wat de Frankfurter Schule een hoogst pijnlijke heeft het midden wel een politiek-sociaal pro- heeft u hiermee bedoeld? vraag. Bij Horkheimer loopt het tenslotte uit op een berusting, omdat hij de koers in de richting van een totaal beheerste wereld voor onvermijdelijk heeft gehouden en alleen gehoopt heeft dat het verlangen naar het Totaal Andere niet ook zou afsterven. Adorno heeft het antwoord niet willen geven: hij zegt dat de weg naar de reddende praktijk geblokkeerd is. Ook Marcuse en Habermas hebben niet werkelijk een uitweg kunnen wijzen. Daarom is de rol van de Frankfurter Schule van voorbijgaande aard geweest. Klapwijk: De titel van uw bekendste werk 'Das Elend der kritischen Theorie' is zeer suggestief. Ligt de ellende eigenlijk hierin dat deze school geen antwoord heeft kunnen geven ? Natuurlijk is de titel in de eerste plaats een zinspeling op het bekende geschrift van Marx tegen Proudhon, 'Das Elend der Philosophie' waarin Marx Proudhon het gebrek aan een antwoord verweten heeft. Maar er ligt ook iets anders in: ik wilde de innerlijke grond voor het mislukken van de Frankfurter Schule blootleggen. Het is nl. mijns inziens niet zo dat de Frankfurter Schule op zichzelf iets juists, noodzakelijks en waars beoogd zou hebben, dat echter helaas vanwege de ongunstige omstandigheden geen kans zou hebben gehad. Het kwam mij er op aan de oorzaak van de mislukking in deze theorie zelf te vinden. Ik wilde laten zien dat de verwerkelijking van de 'kritische theorie' wel op het tegendeel moest uitlopen van wat de theoretici beoogden: zij wilden zelfbeschikking, mondigheid en menselijkheid bereiken, maar hebben in feite het verborgen rebarbariseringsproces gevoed. Dit mag niet met een uitdrukking van triomf worden vastgesteld, maar met een gevoel van droefheid hierover nl. dat het nihilisme zelfs de theorie is binnengedrongen.

De radicalisering van het midden Klapwijk: Nu iets over uw persoonlijke oplossing. In uw boek 'Die Krise der Institutionen' wendt u zich tot het 'latente midden' met de oproep, ja zelfs met het program, zich te radicaliseren. Dit heeft mij verrast. In Nederland worden de middengroepen bij voorkeur afgeschilderd als grauw en kleurloos, omdat zij niet kun32

gram van vooruitgang voorgehouden dat het op zichzelf kan beamen, maar in concrete stappen van verwerkelijking niet kan meemaken. In zoverre is het midden in zichzelf gebroken, tegen zichzelf verdeeld, en niet tot eigen initiatief bij machte. Wat de term 'het radicale midden' betreft: Karl Marx heeft gezegd dat radicaal zijn betekent de dingen en de problemen in hun wortels aan te pakken. Deze eis lijkt me terecht. In deze zin schijnt het mij geboden in de onheilspellende ontwikkeling van de huidige maatschappij radicaal te zijn. Radikaal wil dan dus zeggen: tot de dieptestroming van het maatschappelijke proces door te stoten. Deze diepstroming is niet, zoals men heel algemeen meent, de politieke, sociale of institutionele revolutie, maar de omkering in de kern van het mens-zijn zelf, de culturele revolutie dus. Een midden dat zich radicaliseert zou een midden zijn dat de culturele revolutie als dé beslissende uitdaging voor het laatste kwart van de 20e eeuw zou erkennen. Dit impliceert natuurlijk een wil tot verandering die zelf revolutionair zou zijn.

Laat ik vooropstellen dat ik ervan overtuigd ben dat het Christendom het enige ware, radicale revolutie is die de wereldgeschiedenis kent. Het spreken van de actualiteit van de lutherse reformatie stamt alweer van een aantal jaren geleden, uit een tijd toen ik het vertrouwen had dat de reformatorische kerken organen van zo'n actualiteit zijn of zouden kunnen worden. Op 't ogenblik ben ik op dit punt veel sceptischer. Misschien kan ik nog even de overwegingen aangeven op grond waarvan ik overtuigd raakte van de actualiteit van de reformatie (een overtuiging die in de grond van de zaak nog steeds de mijne is, ook al verwacht ik nu minder van de kerken). Ik grijp hiertoe bij voorkeur terug op de lutheraan Hegel. Hegel heeft scherp gezien dat de zgn. natuurlijke goedheid van de mens een geloof van de moderne tijd is en dat met dit geloof het Christendom opzijgesteld en opgeheven wordt. Het geloof dat de mens van huis uit goed is (iets dat overigens noch door de realiteit noch door de historische ervaring wordt gestaafd) leidt er toe dat wij de mens zoals hij nü is, moeten definiëren als het produkt van zijn Klapwijk: Het politieke midden is in uw ogen sociaal-economische situatie en de redding van de mens moeten zoeken in de verniedus niet per se conservatief.. . tiging van deze hem bepalende structuren. Neen. Wij staan voor de opgave conservatief Maar deze structuren zijn nooit op zichzelf en revolutionair een geheel nieuwe inhoud gegeven: zij zijn slechts gegeven in de gestalte geven, omdat alle nu nog gangbare politie- te van mensen die deze structuren vormen en ke en ideologische keuzemogelijkheden aan vertegenwoordigen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen