TENTOONSTELLING OVER DE GESCHIEDENIS VAN ZENDING, MISSIE EN ONTWIKKELINGSSAMENWERKING

in het Rijksmuseum Het Catharijneconvent te Utrecht (Nieuwe Gracht 63)

Bij een bezoek aan Nigeria kort nadat het land onafhankelijkheid verkregen had, zei mij een vooraanstaand Afrikaans christen-politicus dat zijn beeld van het koloniale Europa niet bepaald werd door slavenhandel, vreemdelingenlegioen en wereldoorlogen maar door zending en missie. Hij toonde een nationaal gedenkboek, waarin zendeling en missionaris de enig echte vrienden van de bevolking in de achterliggende eeuw werden genoemd. Van hun fouten was men op de hoogte, maar veelmeer van hun dienstvaardigheid en eenvoud. Dat gold vrouwen en mannen. Ik dacht aan deze gebeurtenis uit 1962, op 26 maart 1983 bij de opening van de tentoonstelling gewijd aan missie en zending. Evangelieverkondiging 'abroad' is het meest moedgevend deel van de nieuwere kerkgeschiedenis. Isaac da Costa heeft in de tijdzang 'De chaos en het licht' er zijn vertrouwen voor de toekomst uit geput.

Al in het eerste nummer van DNK is er aandacht aan gegeven. Wij willen daarmee doorgaan. Het missionaire werk verdient dat, om het even of het betreft 'zielen winnen voor het lam', 'plantatio ecclesiae' of humanitaire zorg. De vragen die zich voordeden, van principiële en practische aard, , b lij ven actueel: discussies over de legitimiteit van de arbeid; het probleem welke opleiding voor uitzending nodig is; de waardering van locale overzeese culturen; het oordeel over resultaten; de vraag wanneer afstand gedaan kan worden van leiding en bezit; welke (dogmatische, kerkrechtelijke en andere) controversen in 's hemels naam niet overgedragen moeten worden. Een historicus die graag vertelt, kan bij de feiten terecht. Het werk is merendeels gedaan vanuit particulier initiatief, ongehinderd door straffe reglementen en bepalingen. Als soms een overheid uit politieke motieven de toegang verbood, zoals in de negentiende eeuw op Java het geval was, waren er leken die, tegen hun omgeving in, plaatsvervangend optraden. Wonderlijk snel zijn samenlevingen voor het Evangelie opengegaan. Allerlei bleek mogelijk waar thuis niet aan gedacht zou worden. De evangelist doop-

te zijn catechisanten, hetgeen hem in het vaderland verboden was.

De zendingsarts opereerde ogen waar hij in Nederland af moest blijven.

Dit alles is niet geheel voorbij, maar toch min of meer afgesloten.

De Internationale Zendingsraad heeft zich opgeheven. Uiteraard gaat hulpverlening door waar door de 'jonge kerk' nog niet voldaan wordt aan de voorwaarden 'selfsupporting, selfgoverning, selfpropagating' te zijn. Maar in plaats van afhankelijkheid is gelijkwaardigheid gekomen. Daarmee is de tot de verbeelding sprekende persoon van de pionierende zendeling een evenzeer achterhaald fenomeen geworden als het knikkende nikkertje van de zondagsschoolcent.

In de negentiende eeuw vonden al zendings-en missietentoonstellingen plaats, in de twintigste eeuw groeide dit uit tot een bloeiend bedrijf. De organisatoren van toen beoogden iets anders dan die van nu. Het ging erom, voor het goede doel propaganda te maken.

Het program was daarop ingesteld. Ik herinner mij als kind te zijn meegenomen naar een tentoonstelling waar een film werd gedraaid over het verschil tussen een 'christelijk' en een 'heidens' dorp in het oerwoud. Met inventiviteit werden de uit de tropen meegebrachte kostbaarheden uitgestald, welsprekende zendelingen gaven tekst en uitleg, het thuisfront werd gestimuleerd tot offervaardigheid. De missie is daarmee langer doorgegaan dan dé zending die steeds kritischer werd. 'Echte' zendingstentoonstellingen vonden de laatste twintig jaar niet meer plaats. Wel was er nog de prachtige expositie "Erfgoed van Herrnhut", waarin voor de zending plaats was ingeruimd, maar dit betrof kennismaking met het Herrnhutterarchief, géén missionaire werving.

De tentoonstelling 'De heiden moest eraan geloven' in het Catharijneconvent ging over een verleden tijd. Dat heeft voordelen. Eindelijk konden zending en missie eens gezamenlijk worden gepresenteerd. De expositie was losgekoppeld van de reclamesfeer. Het heeft ook nadelen. Er is het gevaar van de vrijblijvendheid waarmee een bezoeker tegen zaken van een vorige generatie aankijkt: portretten, kaarten, tekeningen, gravures, schilderijen, prentbriefkaarten, foto's, platen, affiches, onderdelen van kerkinterieurs, kalenders, busjes, blaadjes met verhalen, spaarpotten, beeldjes; de opsomming is niet compleet.

Het is geschiedenis. Toch niet alleen maar achterhaald. De aanwe-

zige bijbelvertalingen bewezen het. Eveneens de boeken waaruit voor de toekomst te leren valt. Bijvoorbeeld waarom wij niet meer zullen spreken van inboorlingen, binnenlanden, primitieven, heidenen.

Een bezoeker heeft de niet eenvoudige taak, achter het verbrokkelde materiaal de essentie te ontdekken. Ogenschijnlijk waren de geexposeerde voorwerpen een allegaartje, losse woorden uit een gedicht. De aangebrachte toelichtingen verhielpen daaraan weinig.

Alles hangt af van de bezoeker zelf. Heeft hij voldoende inlevingsvermogen en verbeeldingskracht? In dit verband plaats ik een kritische noot bij de titel van de zojuist beëindigde expositie. Werkte deze niet negatief? Het is een geestige woordspeling, maar doet een beetje gechargeerd en hooghartig, afstandelijk aan - al is dat natuurlijk geenszins de opzet geweest.

Misschien moest men vaker dan eenmaal naar het Museum komen, de tweede keer na het lezen van de Catalogus die veel meer biedt dan alleen een overzicht van de expositie. Het is een verzorgde publicatie, met uitstekende inleidingen die doordringen tot de kern.

De opstellen over de geschiedenis van zending en missie, geschreven door J.M. Hogema en Th. van den End, geven rijke stof. Ze maken nieuwsgierig, soms door uitdagende theses die met de lezer meetrekken. Ik citeer de slotzin van het artikel van Van den End: "Wat uiteindelijk 'slagen' of 'falen' van de zending bepaalde was, in volgorde van meetbaarheid, de situatie op het zendingsveld zelf (bv. het al of niet aanwezig zijn van de Islam), de persoon van de zendeling, en met de beide vorige factoren samenhangend maar niet daarmee samenvallend, de aantrekkingskracht van het evangelie".

Ook de andere opstellen zijn instructief. P. Dirkse geeft, verlucht met sprekende illustraties, een lezenswaardig overzicht van vroegere tentoonstellingen. Hij is medewerker van het Catharijneconvent, evenals R.P. Zijp, die over predikanten in het toenmalige Guinea, nu Ghana, schrijft - een tot dusver nog niet in détail onderzocht deel van de Nederlandse zendingsgeschiedenis. Zijp heeft een onderzoek ingesteld o.a. in het Gemeentearchief van Amsterdam en daar belangwekkende brieven opgediept. De afsluitende bijdrage is van Th.M.A. Claesens, die vanuit zending en missie lijnen trekt naar de huidige strijd tegen armoede en onrecht.

Dit alles maakt de Catalogus tot veel meer dan een incidentele bezoekersgids. Het is een boek voor studenten en behoudt zijn waarde.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen