1941 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 101

89 En de wiskunde is in de natuurkunde weer geworden w a t ze w a s : methode, meer niet; de methode der n a t u u r k u n d e is en blijft de geometrische methode, en als zoodanig is in de nieuwere natuurkunde de wiskunde in al zijn exactheid intensiever dan ooit gebruikt, d a a r kan men gerust op zijn! Eén physisch begrip, w a a r v a n we zoo hebben leeren inzien, dat het zich niet laat vangen in een mathematische voorstelling, wil ik nog even n a a r voren halen, dat is: de tijd. H e b b e n w e reeds gezien, dat het ,.gedetermineerd in ruimeren zin" na het voorgaande niet meer gehandhaafd kan blijven, en dat daarmee ook aan het strenge determinisme den bodem is ontnomen, zoo komt — alsof d a t nog niet voldoende w a r e — in het tijdsbegrip een tweede moeilijkheid voor het strenge determinisme naar voren, ditmaal een moeilijkheid, die meer verband houdt met het causaliteitsprincipe, dat in dat determinisme verwerkt zit. Immers, ook voor den tijd geldt een o n n a u w keurigheidsrelatie, de tijd is niet als tijdpunf te denken zonder z'n complementaire grootheid, de energie, te laten schieten. W e zullen daar nu niet uitvoerig op ingaan, maar men voelt, dat m'n definitie van het determinisme nu wel erg twijfelachtig wordt: w a t bedoel ik met een tijdsinterval, anders d a n een wiskundige abstractie? Als ik bijvoorbeeld spreek over het eindpunt van dat interval, dus het oogenblik, w a a r n a de ontwikkeling volgt, die ik beweerde voorbeschikt te zijn, d a n doe ik reeds met het wiskundig-scherpe van dat begrip oogenblik, als tijdpunt, de physische werkelijkheid voldoende geweld aan om het geheel zijn exacten zin te doen verliezen. O p deze plaats zou ik dan ook als voorloopige conclusie willen stellen, dat ons engere determinisme voor den huidigen stand der n a t u u r k u n d e zijn wel-gedefinieerden zin heeft verloren, van zijn begripsmatigen basis is beroofd. E n w e komen dus voor de vraag: zullen we nu zeggen, dat het indeterminisme gelijk heeft? Ik geloof, dat we beter doen dezen term niet te gebruiken, aangezien er meestal onder verstaan moet worden: de ontkenning van het strenge determinisme; maar — de ontkenning van iets, dat voor ons zin-loos geworden is, is zelf niet veel beter! W a t men op het s t a n d p u n t der moderne physica nog met indeterminisme bedoelt, is me niet recht duidelijk; er zit voor mij te vaak iets in van ,,dat het toeval de wereld regeert", of. zoo zegt Aloys W e n z l 't ^ " ) . dat ,.Gott treibt Wahrscheinlichkeitsmathematik". wil men: dat God de wereld (de physische) regeert door waarschijnlijkheidswetten, vergelijk ook wijzen van zeggen als: dat de natuur, met zekere waarschijnlijkheden, kiest uit de mogelijkheden, die zij ter beschikking heeft n ) . Al zulke zegswijzen berusten nog te veel op een ,,klassieke" denkhouding, de houding der wiskundige beschrijfbaarheid; w a t men ontkent in het strenge determinisme is d a n in de eerste plaats het causaliteitsprincipe, terwijl men het raam der meetkundige beschrijving eigenlijk nog eenigszins vasthoudt; we

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen