HET NEO-KANTIANISME.

Nadat'' in de eerste helft van de negentiende eeuw de systemen va, n de groote speculatieve Daiitsche philosophen de geesten hadden Jjekoor.l, is in de laatste decennia, van die eeuw de Kant-studie begonnen'.

Deze 'Kant-studie leidde tot zeer uiteenlooperule excigose van de •werken iKjants. Vooral de Kritik der reinen Vernunft werd op' vers.chjllendï? manier , geïnterpreteerd.

Naar de eene • of anaeré • rrötómg-' wera Kant's geest verder gewerkt. Op lietzelfde-breede, tuudament werden verschillende kleinere gebouweir o|)getrokken, onderscheiden in stijlnuance, maar loch alle door één gedachte heheerscht. Op weinige tiitzonderirigen na is aan de richtingen, die we onder den naam Neo-K; antianisme samenvatten, deze gron< ltrek eigen, dat ze ter verklaring van. do philosophische proljlemen, God' kunnen ontbe­ ren en door - «n door anthropocentrisch zijn.

De twee voornaamste Scholen van het Neo-.Kantia.nisme, die l; hans invloed hebben, zijn de Mar-^ l)urgsche en de Badensche School, 't Is om 'teven, welke ik tot voorbeeld neem om het anthropocentrisch en dus , a-theïstisch karakter van het Neo-Kiimtianisme te adstrueeren. Ik kies de Badensche, omdat deze school hier te lande eenige aanhangers heeft en'ik daarbij gelegenheid vind' tegelijk eou .richting in onze Nederlandsche philosophie ie qualilicaeren. De hooMgedachten van de Marburgsche School zijn op goede wijze beschreven in een brochure van Dr H. W, . van der Vaart Smit, yoor enkele' weken in de Nieuwe Reeks van de serie (iro.ote I'enkers l)ij deHolliandia.-Dïukkerij te Baarn verschenen.

De invloedrijke leider van de Badenstdie School is in den tegenwoordigen tijd Prof. Dr Hein rich Rickert te Heidelberg, die sinds • enkels jaren den katheder van zijn leermeester err voorganger, Wilhelm WindeJband, heeft ingenomen. Rickert's sysle(-m der Philosophic is nog niet geheel verschenen, maar uit zijn Gegenstand der .Erkentitnis eu zijn A 11 g eme i n.e G r u ir d 1 e g un g der Ph i-losophie is voldo.ende op te niaken in welke ricliting hij het antwoord op de philosophische problemen zoekt.

Rickert heeft ten volle het woord varr Windelband verstaan: 'K, ant verstaan, wil zeggen: lioven Kant uitgaan. ]n de kenleer trekt Rickert de lijn van iKlant door en leert een al)soluut Idealisme. Wat wil dit zeggen?

Idealisme is in het algemeen genomen, de richting, welke leert, da.t er buiten Ons Tk-geen werkclijkheidswereld bestaat, maar alles wat .wij werkeliikhcid noemen intramentaal, d.i. in., „ons •.bewustzijn •'. .. aanwezig, . is.

Het zoogenaamd naïef realisme, dat we hij lederen mensch in het vóór-critisch stadium aantreffen, is een overwonnen standpruit. Het critisch realisme is eveneens onhoudbaar. We kunnen niets kennen dan onze eigen psychische acten, we hebben onze gewaarwordingen en. wat daaruit wordt opgebouwd, maar van een ding of 'dingen, die buiten ons Ik zouden zijn, weten we niets en kunnen we niets weten. Die zijn voorwerp van bespiegeling en phantasie, maar niet van wetenschapipelijk kennen. Wat wij „dingen" noemen, zijn niets and^tii dau voorstellingen in ons. De wereld is mijn voorstelling, zei .Schopenhauer, en die stelling is waar.

Het object van ons ken is zuiver immanent. Er zijn geen transcendente, buiten .ons bewustzijn op zichzelf bestaande realiteiten. Dingen die onaifhankelijk va, n het menschelijk bewustzijn op zichzelf zouden bestaan, zijn er niet. Alleen dat is reëel, wat psychische acte is.

Wanrreer nu het object van ons kennen niet een buiten ons bestaande van ons onafhankelijke wereld is, fin niets anders is dan de inhoud van het bewustzijn, rijst onmiddellijk de vraag: maar wat is dan het subject? Daarop^ antwoordt Rickert: in het psychische moeten we een onderscheid maken tusschen een „Ik" en de psychische inhouden. Er is in het bewustzijn een subject, da.t weet, en een object, dat geweten wordt.

Dit subject is niet iets substantieels, geen melaphysiscli , , ding", maar een .vorm. Het is geen metaphysis(; h algemeen bewustzijn, geen wereldgeest, die alle individueele' bewustzijns omvat of iir zich bevat, maar een algemeene, onpersoonlijke subjeclsvorm.

Deze snbjectsvorm of , , Bewusztsein überha.upt" is een wel. die alle individueele bewustzijns beheerschl, en ilaarin aanwezig is. Het is een zuiver theoretisc.be snbjectsvorm. Het is hoven-individueel en dus 'oji-in'dividueel. Hetisgeen persoonlijk, maar een on|.»rsoo)dijk subject. Het, , , B? wusztsein überhau]4." is •••Il stan^dpuiit, d^rt ik zou innemen, wanneci' het mij gelukken zou ruijz; dvetr ; M: > -^st.., ; kenproces !i; eheel tot-ohj-eet ""te maken.

Het is een standpunt. Het innemen ..van een..positie. Het is geen realiteit, maar een voort­ durend, volhlrekt Behooren. Een absoluut SO'llen.

Nu bestaat verder ons kennen in oordeelen (niet in voorstellingen ol begripipen). In een oordeel hebben we tiiet slechts eén verbin; liiig van voorstellingen (begrippen) maar wordt ook uitgesproken, daf di(i verbrndirig geldt, dat ze .jvajardei heeft. Kennen is dus het positie nemen 'iMfÉ^^, zichle v.ah.ï: : e, e, n waarde, is. een-, : -theoretisch waar-: deeren.

Wanneer riii een verbinding van voorstellingen liet boven-individueele Sollen van het „Bewusztsein überhaupt" aiaerkeinit en daaraan beantwoordt is het oordeel waar.

Waarheid is dus volgens Rickert niet de overeenstemming va.n onze voorstellingen met de werkelijkheid, maar een beantwoorden aan'het Sollen. Het kennen, is een aiierkenri-en, wan.-waajd^ beid is f^en waarde.

Er zou over de vriaagstxikken, die Rickert hier te berde brengt, heel wat te zeggen zijn. Er zou een. onderzoek ingesteld kunnen worden, of waarheid inderdaad een waarde is. De waarheid heeft wel w, aarde, maar-de stelling, dat waarheid een waarde i s in Ricker^t's zin, kan niet worden toegegeven. Tegen het op een dergelijke manier subordineeren van de practisehe rede aan de theoretische rede, zouden gewichtige instanties zijn aan te voeren. Dez'e punten laten we thans ruslen, omdat ze anders licht van het hoofdpunt, waarom het hier gaal, zouden afvoeren.

Rickert leert, dat de grond voor het gelden van de waarheid niet ligt in God, maar in den iijensch. Niet door-den Absoluten God wordt in laatster instantie uitgemaakt wat waar Is; de diepiste grond voor het gelden van de waarheidsnorni .ligt in het menschelijk bewustzijn.

Wel niet in den individueelen iaénsCÈ, immers dan ware de algemeenheid van de v/aarheid niet te handhaven en zou men tot het Scepticisme van de Sophisten en ïragmatisten vervallen. Toch komt hierin Rickert met. Protagoras en .Tames overeen", dat de mensch (niet als individu maar a, ls Bewusztsein übeürarastói.iis, - AettnÈai^a; : , dingen.

Evenals Kant heeft Ricket om te bepalen, wat waar is. God niet noodig.

Zijn Neo-iKiantianisme ië; , !^!!, ''; ', - dit" gezichtspunt Kantianisnie piir .sang. en: i? < M^p^eïstisch in merg en been.

Van een zich Vila'|l||^i'a||ï-als wijsgeèr'v'erbötmfledigëh*-vóör fiodyi^p|jliiÜ; -buigeri voor Hem., die'de W.aar-.-Ireid is.' k'cén sprake.

De mensch is autonoom, hij geeft zichzielf de wet. Autonoom is hij' door zelf te' bepalen (niet willekeurig maar in erkenning van een hoven-individueel Behooren) wat waar is, wa.t goed is, wat schoon is. Immers de autonomie wordt van het theoretische - doorgetrokken tot het practisehe. Evenals op theoretisch gebied is er in de ethische en aestbetische sfeer, een kategorische imp^eratief. Die kategorische imperatief rust in het algemeene menschelijke bewustzijn.

Geheel in overeenstemming met Rickert doceert Prof. de Sopper in Leiden de philosophic. Zijn inaugureele rede, 25 Oct. 1922 gehouden, reproduceert de denkbeelden van den Heidelberger hoogleeraax.

Op bl. 33 van deze oratie over Wlaard-ephilosophie heeft Prof. de Soptper echt Rickertiaansch verklaard: „autonomie is de h o o f d s t r u.c-: tu.ur van het geeste'sleven". De mensch wordt in zijn grootheid ons voor oogen geschilderd. , , üoor de Gopernicaansche omkeering in onze voorstelling van - den bouw der wereld en door de evolutieleer is de' mensch ruimtelijk-tijdelij'k, < [ua.ntitatief weggestooten van de' eereplaats in het middelpunt varr den kosmos, die hij^ zich had toegeëigend. In den geest van den tweeden Copernicus, den grooten denker van Königsberg, .én rnet : , , de..nai'ddelen, door liem aan de hand gedaan, : hërfg^èèH' we den mensch z'n waardigheid". , , ne menscli is de wa, arderealisator bij-uitnem-e-ndheid".

De eenige werkelijkheid is de inhoud van het menschelijk bewustzijn.

Wat volstrekte waarde is, wordt bepaald , door het algemeen menschelijk subject.

Zoo is dus in het Neo-Kiantianismè''-^'ffQSsiiii; f|eschakeld als la, a.tste grond voor de normen, , en wordt de mensch len'troon verheverr.

Voorzoover God nog een plaats iiï^iêgii^sdergelijk a-tlieïsüsch systeem kan hebben, '.vyórdt hij afhankelijk van den mensch, en mag alleen bestaan, omdat llij en voorzoo-ver Hij in het menschelijk bewustzijn aanwezig is. Wanneer heel de he^'iistzijnsinhoud een acte is van het subjs-ct pii.buit-en < iit sul)ject niets bestaat, , is God alleen reëel; wan-' neer Hij als Erlebnis in ons aanwezig is.'

God existeert als, - Yoorstellingiiii. het. rnenschi^lijk _ bewustzijn.

De existentie v-an den' S'öu.vëi"èin van-Jiemel ; en aarde rust iii de bewustzijn. sacten van den.aard­ worm, . die mensch heet!

Al werd geen enkel ander bezwaar tegen het Nco-'K'antiaansche Idealisme ingebracht, dan - zou bet reeds hierom voor den christen-denker geoor­ deeld zijn.

Do Christelijke philosophie zal zich tegen het Nco-Kanlianisme oiii; §gj^|ia, - theïstische tendon zen hebben te w.a.pienen.

Corrigenda. ln: ••.ftet^vorrgè artiKêi - 0'(rer 'neta liaiiismij-(waar ten onreclito een" I boven staat') zijn enkelo zinstorende druktouton ingeslopen. In-de tweede kolom, eerste regel v. b. staat socicritiscli, lees: Vóói'ciitisch; derde kolom, twaalfde regel v. b. staat pragmatisch, lees: pragmatist. Vijf regels verder moet mensch e n il) m e u s c li veraiidord worden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen