De Kunst om de kunst

III.

Tegen een gezond realisme in de kunst hebben we dus geen bezwaar. Zelfs zagen we, hoe onder den invloed van het Calvinisme het realisme in de HoUandsche schilderschool tot heerschappij kwam. De kunst heeft geen onvindbare ideaal-menschen, maar werkelijke menschen, menschen vanvleesch en bloed, menschen met dezelfde hartstoch ten, die wij kennen, ons te teekenen, Shakespeare, de grootste dichter van het Protestantisme, staat juist daarom zoo ontzaggelijk hoog. omdat geen dieper blik sloeg dan hij in het menschelijk hart en geen juister dan hij het menschelijk zielsbeweeg in zijn kunstwerk heeft weergegeven. Als ge zijn machtige drama's leest, dan gaat heel het menschenleven uw ziels oog voorbij met zijn nobele affecten maar ook met zijn lage passiën, wonderbaar dikwijls dooreen gemengd in éen zelfden persoon. Door een enkelen trek. soms door éen woord, gunt hij u een blik in de verborgenste drijfveeren van het menschelijk hart. Zoo is hij de groote leermeester van ieder die het menschelijk leven kennen wil. In zijn realisme ligt zijn sterkte en zijn kracht.

Wie het goed recht van dit realisme in de kunst erkent, kan de kunst ook niet buiten dat gebied sluiten, dat in het menschelijk leven zelf zulk een breede plaats inneemt, nl. het gebied der liefde. Dat we bovenal hier te doen hebben met een terrein vol voetangels en klemmen, weten we. Over de grenzen, die God zelf hier aan de kunst gesteld heeft, spreken we later. Thans is het ons doel alleen om klaar en onomwonden uit te spreken, dat ook dit terrein als zoodanig aan de kunst niet ontzegd mag worden. Waar de kunst het volle rijke menschenleven weergeeft, daar kan de machtigste passie, die het menschenleven beheerscht, door haar niet worden voorbijgegaan. En ook hier geldt weer dezelfde wet, dat de kunst niet alleen de ideale liefde, vervluchtigd tot een geestelijke verwantschap der zielen, heeft te teekenen, maar de werkelijke liefde, die naar Gods ordinantie in het éen vleesch worden haar voltooiing vindt. Niet alsof de liefde daarom niets anders zou zijn dan een zinnelijk begeeren van het lichaam. Wie de liefde zóo opvat, verlaagt haar, De plant bevrucht, het dier paart, de mensch huwt Juist daarin ligt de adel, den mensch door God geschonken, dat de zinnelijke begeerte bij hem tot liefde wordt en die liefde niet alleen het lichaam, maar heel den persoon geldt, lichaam en ziel beide. Maar hoe scherp ge dit alles op den voorgrond schuift om de materialistische opvatting der liefde die den mensch tot een dier verlaagt, te keeren, de grondwet van het huwelijk blijft toch, gelijk God in het Paradijs gezegd heeft, dat de mensch zijn vader en moeder verlaten en zijn vrouw aanhangen zal en deze twee tot éen vleesch zullen worden.

De preutschheid van oude vrijsters, wie elke vermelding van wat met het geslachtsleven in verband staat, een schaamteblos op de wangen jaagt, vindt in ons daarom geen voorstander. Molière heeft in zijn Les précieuses ridicules de dwaasheid dezer overdrijving wel voor goed aan de kaak gesteld. En wanneer in Engelsche kringen het als onfatsoenlijk geldt, in presentie van dames van het onmisbaar kleedingstuk, dat elke heer draagt, te spreken, dan is dat een pruderie, die aan het bespottelijke grenst. Zoo wordt een onnatuur gekweekt, die later zich meestal wreekt, doordat in het verborgene de vlam van den zinnelijken lust nog veel hooger oplaait. Al mag de sluier, dien eerbaarheid en schaamtegevoel over dit deel van het menschelijk leven werpt, niet met ruwe hand worden weggerukt, het sexueele leven zelf is geen zonde en het bed is eerlijk en onbevlekt.

De Schrift bespreekt al deze dingen dan ook met groote openhartigheid en verzwijgt niets . van wat met het sexueele leven in verband staat. In schier weelderige beelden wordt in het Hooglied u de lichamelijke schoonheid van bruidegom en bruid geteekend en al hebben deze schilderingen ook een geestelijke beteekenis, waaraan we niets te kort doen, toch mag nooit vergeten worden, dat die beelden aan de werkelijkheid van de huwelijksliefde ontleend zijn. Zelfs gaat de Schrift nog verder: ze teekent niet alleen de reine liefde tusschen man en vrouw, maar ze doet u ook zien hoe bange en schrikelijke verwoesting op dit gebied de g onde heeft aangebracht. Ze noemt deze onden niet terloops; ze duidt ze niet alleen uit de verte aan; ze teekent ze in haar afzichtelijk karakter met een realistische kracht, die bij het lezen soms u huiveren doet. Denk slechts aan wat Israel's profeten van Israel's hoererijen hebben geschreven en aan de ontzettende schilderij, diePaulus in den Romeiner brief ons ophangt van het weggezonken zijn in tegennatuurlijke zonde van de heidenwereld in zijn dagen.

En zooals de Schrift hebben ook onze Calvinistische vaderen het gedaan. Bij Cats vindt ge van valsche preutschheid geen grein. Het liefdeleven is hem het groote mysterie in heel de Schepping Gods, de heilige passievlam, die alles bezielt, verwarmt, in gloed ontsteken doet. In de verborgenheden van het leven der liefde leidt hij u in, haar wonderlijke gangen en spelingen in natuur en menschenleven doet hij u aanschouwen; ook over haar afdwalingen en zonden zwijgt hij niet. En het geslacht dat bij den zoo vaak als onkiesch gescholden Cats is grootgebracht, was toch niet slechter of onzedelijker dan de jeugd onzer dagen. Het is een kloek, een sterk, een gezond geslacht geweest, dat bij Cats ter schole ging en van hem de „const der soete minne" leerde.

Het realisme niet alleen, maar ook de erotische trek, die door onze nieuwe litteratuur loopt, mag daarom zonder meer niet worden afgekeurd. Dat in proza en poëzie, in sonnet en roman de passie der liefde beschreven, bezongen, verheerlijkt wordt, is op zichzelf geen kwaad. Cats deed dat evenzeer en de realistische kant van de liefde ontbreekt bij hem nooit. Een passie looze lelie was heusch niet zijn ideaal. Aan Rome lieten onze vaderen over de verheerlijking der virginiteit. Ze wisten, nuchter en kalm als ze waren, dat het beter was Ie trouwen dan te branden. Het huwe lijksleven was voor hen de rijkste zegen Gods op aarde. En in hun kunst vond die kloeke gezonde levensopvatting haar neer slag. Wie de liederenboeken dier dagen kent, weet dat onze Calvinisten niet alleen „geestelijke liedekens" zongen, maar dat ook het „lied der minne" frisch en vroolijk uit hun borst weerklonk. Soms, denk slechts aan Starter's lusthof, eer te dartel en te speelsch, dan te ingetogen.

Daarom niet dit is onze grieve, dat de nieuwere kunst dat liefdeleven bezingt en uitbeeldt. Deed ze het even gezond en krachtig als eens Cats het deed, ze zou daarvoor eer lof dan blaam verdienen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen