1937 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 22

14 wingen van den godvruchtigen en wijzen heer N i e u w e n t y t zijn opge wekt geworden om de groote veiboigenheden, m de geschapen lichamen van den almachtigen M a k e r gelegd te zien en te leeren k e n n e n " Z o o luidt het begm der voorrede van Jan van M u s s c h e n broek's ,,Beginselen der N a t u u r k u n d e " , m 1736 te Leiden verschenen De groote bekendheid, die N i e u w e n t y t ' s werk ,,'t Regt gebruik der wereldbeschouwingen ter overtuiging van ongodisten en ongeloovigen a a n g e t o o n d " genoot, blijkt niet minder uit het feit, dat 's G r a v e s a n d e m zijn maugureele rede over dit werk kon spreken en het hoog kon roemen, zonder zelfs titel of schrijver te vermelden A a n het gevaar, dat elke partieel-teleologische beschouwing aankleeft namelijk om a r g u m e n t e n te smeden uit de h<aten m de kennis der natuurlijke relaties, zijn zeker ook schrijvers als Derham en Nieuwentyt, m hun ijver het christelijk geloof te verdedigen, niet ontkomen Maupertuis onderkent dit gevaar Hij r a a d t zijn tijdgenooten aan op te houden het hoogste wezen te zoeken m de kleine details, m die deelen v a n het heelal, w a a r v a n wij nog te wemig de betrekkingen kennen M e n w e n d e zich tot de algemeene lelaties, die geen uitzondering dulden, te weten de wetten der natuur •''") Maupertuis meent uit de attributen van de opperste intelligentie het universeele principe te kunnen deduceeren, w a a r o p deze wetten zijn te herleiden Z o o vindt hij het beginsel der kleinste w e i k m g ,voor elke verandering m de natuur is de verbruikte werking minimaal" H o e vruchtbaar later ook de mmimaalpripcipes voor de n a t u u r k u n d e gebleken zijn, de poging van M a u p e r t u i s om aan de h a n d d a a r v a n het quantitatief mechanisch wereldbeeld een qualitatieve religieuze interpretatie te geven, vond weinig toejuiching H e t principe zelf achtte men nog te onvoldoende gefundeerd, en de metaphysische beteekenis twijfelachtig '>^) N a a s t de richting, die van de verrijking der n a t u u r w e t e n s c h a p pelijke kennis hoopt en verwacht de bevordering van G o d s eer, zien we m de achttiende eeuw, vooral m Frankrijk, w a a r het Cartesianisme den bodem daartoe had bereid, opkomen de richting, die door het verabsoluteeren van het mechanisch wereldbeeld de tendens heeft G o d s voorzienigheid uit het natuurgebeuren te elimmeeren. H a a r meest consequente formuleering vindt deze richting bij Laplace W e zagen hoe Laplace, consequenter dan N e w t o n zelf, de stabiliteit van het heelal uit diens gravitatiewet deduceerde O o k op een tweede punt is Laplace meer N e w t o n i a a n d a n N e w t o n zelf Deze w a s immers steeds afkeeng geweest van alle cosmogonie Slechts uit de wijsheid en den wil van een intelligent W e z e n kan de inrichting van het heelal w o r d e n verklaard Laplace echter meent, althans op dit punt, God niet noodig te hebben •''). en m zijn ,,Exposition du système du m o n d e " formuleert hij zijn beroemde nevelhypothese, aansluitend aan die van Kant, en poogt hij aldus de

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen