Gisbertus Voetius

V. Huiselijk lief en leed.

De jeugdige predikant van Vlijmen was ongehuwd in de pastorie getrokken. Uit Heusden waren met hem medegekomen zijne mosder, zijn zusje Elisabeth en zijn oudere broeder Dirk, die als schoolmeester in het dorpje optrad, later rector te Heusden werd, en, na zich onder de leiding vanHen veel •knapperen Gisbertus voor het predikambt te hebben voorbereid, in 1622 tot de evangeliebediening werd toegelaten en een beroep naar Dussen aannam.

Voetius" coelibaat duurde echter niet lang: den oden Mei 1612, dus ruim zeven maanden na zijne intrede, trad hij in het huwelijk met een meisje uit zijne vaderstad, dat een paar jaar jonger was dan hij, Deliana van Diest. Als professor heeft hij later den studenten aangeraden bij de keuze 'eener levensgezellin er op, te letten, dat zij eene vrome en voor predikantsvrouw geschikte echtgenoote kregen, wier hoedanigheden konden worden omschreven in het oude versje: „bit pia, sit prudens, pulcra, püdica, potens", d.w.z. „zij moge zijn vroom, verstandig, schoon, kuisch en vermogend". Laat ons voor hem hopen dat ook zijne uitverkorene al deze kwaliteiten heeft bezeten. Haar vader Johannes van Diest, om den geloove uit Vlaanderen uitgeweken, en met een Heusdensch meisje gehuwd, was 'betrekkelijk jong gestorven. Zijne weduwe Maria van Liempt, eene niet onbemiddelde bierbrO'Uwersdochter, was hertrouwd met den procureur Cornells Groen, die onder de Heusdenaren vermaard was om zijne mathematische lt.undigheden. Twee zonen uit dit tweede huwelijk zijn predikant geweest.

Deliana van Diest heeft ruim vierenzestig jaar met haren Gisbertus lief en leed gedeeld. Zij' heeft haren man overleefd, en zag kort voor haren dood haren laatst overgebleven zoon ten grave dalen. Dat den gehuwden velerhande tegenspoed en kruis toekomt, heeft het echtpaar Voetius in ruime mate ondervonden. Hun eerste kindje, Maria, in Maart 1613 geboren, stierf in de wieg. "Een jaar later was er eene tweede Maria, die op 46-jarigen leef lijd ongehuwd is overleden. Op haar volgde in 1617 nog eene dochter, Elisabeth, die, volwassen, door eene droeve krpnkheid, vermoedelijk ©3n zenuwlijden, werd getroffen en hare oiiders overleefde. Daarna kwamen vijf jO'Ugens, van wie er drie jong stierven. In 1633 zag weer eene dochter het levenslicht, Anna, die in het huwelijk trad met Cypriaan Ruffert, secretaris van het dorpje Oldeboorn, doch haren man vroeg verloor en als weduwe met vier kinderen achterbleef. Het tiende kind was de in 1685, toen Voetius reeds te Utrecht was, geboren Nicolaas. Zijn vader had het voorrecht hem in 1657 als dienaar des Woords te Meeuwen te bevestigen, in hetzelfde kerkje, waar hij zelf zevenenveertig jaren vroeger, nog student, voor het eerst had gepreekt. Na zijns vaders dood predikant te Utrecht geworden, overleed hij reeds in het .voorjaar van 1679, pas drieenveertig jaren oud. De twee overlevenden van de vijf , ; 5, ooeven genoemde jongens, Paulus en Daniël, hebben het beiden tot hoogleeraar gebracht. Paulus was eerst een deugniet, van wien zijne ouders veel verdriet hadden. Op een reis naar "Enge-" land, in gezelschap van zijn vader, kwam hij .tot inkeer. Hij was buitengewoon begaafd, en werd nog vóór zijn 22sten verjaardag met den titel van professor in de metaphysica vereerd. Vier jaar later werd hij gewoon hoogleeraar in de. philosophie, welk vak hij later met de rechten verwisselde. Hij is slechts 48 jaar geworden en overleed in 1667. Toen men zijn hoogbejaarden vader voorzichtig het bericht van zijn dood wilde brengen, zeide deze.: „Is mijn soon gestorven? Hij was sterfelijk'. Dwaaè is wie over stervelingen treurt". Op' dat oogenblik toonde Voetius zich meer Sto"ieijn, dan Christen.

Maar hij' had ook al zooveel verdriet gehad. Negen jaar te voren was de ander© zoon, Daniël, nauwelijks dertig jaren oud, eveneens gestorven, een - niet minder begaafde en veel belovende jonge man dan zijn broeder. Ook hij was reeds acht jaren hoogleeraar in de geneeskunde en de philosophie, en een sterke steun voor zijn vader in diens strijd tegen Descartes. Deze slag trof Voetius zeer zwaar, te meer daar de tijdsomstandigheden in 1660, zooals wij later nog zullen zien, voor hem zeer ongunstig waren, en "het weinig scheelde of hij' was uit Utrecht gebannen. En toch droeg hq ook dit verlies met gelatenheid, en had hij de kracht om, 'toen hij ds Gentman enkele oogenblikken na Daniels •overlijden in het sterfhuis ontmoette, dezen, met nog betraande oogen, te verzoeken bij' Burgemeesteren aan te dringen om zijnen zoon „een goed nasaot, ' een professor van de oude philosophie" tof opvolger te geven: „toonende" — zoO' zeide •^Gentmnn later in de lijkrede, die hij over Voetius heeft gehouden — „dat hem de welstant van k'erck en schoole meer ter herten gincfc', als het subijt verlies van soo een lieven soone". „lek beken", voeg-•Ae hij er aan toe, „ick stond verstelt over soo ©en 'kloekmoedige standvastigheyt".

• Bij al dit leed was het voor de grootouders een ; tre0St, dat zij Johannes, den oudsten zoon van den overleden Paulus, in 1674 eveneens tot hoogleeraar in de rechtsgeleerdheid aan Utrechts hoogeschool zagen optreden; in het volgende jaar mocht Voetius, voor de laatste maal rector magnificus, de eerste promotie onder zijn kleinzoon bijwonen. Het is deze Johannes, die later, als professor te Leiden, een Europeeschen naam heeft verworven.

Van Voetius' echtgenoote weten wij overigens helaas zeer weinig. Dat zij als predikantsvrouw geëerd was, blijkt uit het feit, dat, toen het gezin uit Heusden naar Utrecht verhuisde, de stedelijke regeering haar bij het verlaten der stad een geschenk van f 120.— aanbood „soo in 't respecte van haer achtbaerheyt als van haer eerwaerdeni man". In Utrecht zal zij een druk leven hebben gehad. Voetius woonde in de Poelenburchsteeg — thans de verbreede Voetiusstraat, waar hij twee naast elkander gelegen huizen had gekocht, vei'moedelijk ook met het oog op zijne omvangrijke bibliotheek. Een groot financier was hij niet; ds Gentman zegt van hem, dat hij „seer prodigael (d.i. te gul) in aelmoessen" was en best alles had kunnen weggeven. Hij gaf vaak zonder behoorlijk onderzoek en stond bij de bedelaars goe/d aangeschreven! Ook menig arm student werd door hem ondersteimd. En zoo moest Deliana, , , syTie seer wyse huysvrouwe", wel toezien dat de huishouding in stand kon blijven: zij hield dan ook kostgangers, zoowel jongens, die aog de lagere school bezochten, als studenten, en hare dochters moesten hard voort. In een der vele tegen haren man gerichte painfletten wordt haar ten kwade geduid, dat zij het kostgeld ook gedurende de vacanties liet betalen)! In elk geval toonde zij zich in staat den boedel bij elkaar te houden.

Wij kunnen ons voorstellen; dat het den echtgenooten, die zoovele jaren elkander tot steun waren geweest, zwaar viel, toen eindelijk' de ure "van het scheiden geslagen was. 'Deliana wesk' niet van Voetius' 'laatste ziekbed, en 'hij kon haar ook niet missen. „Moeder, waar blijf je toch!" riep hij toea zij in die dagen eens ter kerke was g©we©st. En hij' troostte haar in hare droefheid: „uw maker is uw man, de Heere der heirscharen, die u tot nu toe aangenomen en geleid heeft, die zal u altijd verder bij de hand nemen, totdat ook' gij, uwe taak vervuld hebbende, door Hem zult opgenomen worden waar wij tezamen met den Heere zullen zijn." T)ie taak' zou nog drie jaren duren: den 19den October 1679 is Deliana van Diest begraven.

JOH. C. BREEN '

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen