Joh. Seb. Bach, de Architect-Mysticus.

III.

Maar bezien we nu dan de fuga van naderbij. Het thema luidt aldus:

Wanneer de tweede stem (tweede in volgorde van intreden n.l.) het thema in de onderkwint geeft, vormt de eerste het contrapunt, als volgt:

Dit contrapunt blijkt uit drie gedeelten te bestaan. Het eerste is een verkorting van het tweede gedeelte van het thema (b-fis-g), dat zich in deze vorm tweemaal doet hooren. Het tweede bootst het voorgaande vervormd in langzamer tempo na (e-fis-ais). Het derde is een overgangsfiguurtje (b-a-g-fis).

Het contrapimt blijkt dus geheel uit het thema genomen. En nu lette men erop, dat verder niets in de fuga gevonden wordt, dat niet op dit begin teruggaat.

We gaan pu verder en krijgen thans een tweestemmig tusschaispel, waarin de zooeven gevonden contrapuntische figuur b-fis-g in stijgende beweging wordt herhaald. Het tusschenspel eindigt met een vertraging van het reeds vermelde overgangsfiguurtje.

Nu treedt het thema op voor de 3e maal. In het contrapunt, dat nu tweestemmig is, hooren we weer even de figuur b-fis-g bewegen. Het thema ga.a.t onmiddellijk over in de hu bekende, dalende overgangsfiguur, die door de onderstem wordt overgenomen, terwijl in tegenbeweging een nieuwe inzet van het thema wordt voorbereid.

Dit is de vierde stem, die nu intreedt. Toch blijft de muziek driestemmig, waardoor het doorzichtig karakter der fuga gehandhaafd wordt. Dit doet Bach zeer dikwijls. De begeleiding is zeer eenvoudig gehouden; alleen in de bas valt op het overgangsfiguurtje, weer in dalende beweging.

We hebben nu de eerste groep gehoord. Technisch gesproken, zou men nu een tusschenspel van eeeige omvang verwachten. Toch treedt, bijna onmiddellijk, hier reeds de inzet van de tweede groep op. Hieruit blijkt, hoe vrij Bach zijn fuga's componeerde en hoezeer hij, zonder de architectuur de schaden, deze juist dpor soepel gebruik tot volkomenheid wist te brengen.

Hier is een prachtig elastisch spelen met het figuur b-fis-g, eerst als contrapunt bij deze nieuwe thema-inzet, daarna in een vrij lan^ "tusschenspel, herinnerend aan het allereerste tusschenspel, en waarin de stijgende Sequenz zich mystiek in het hooge verliest. (Toen Alb. Schweitzer voor twee jaar deze fuga in de St. Liaurenskerk te Rotterdam speelde, deed hij dit mystieke_ zich-verliezen buitengewoon fijn uitkomen.)

Thans krijgen we de voorbereiding van het reeds genoemde voorloopige slot, gebaseerd op het thema in een middelstem. Merkwaardig is, dat Bach hier eenige maten lang de accoorden een vulstem geeft, waardoor hij feitelijk even 5-stemmig schrijft. 'Tegen het slot zal hij dit nog eens doen. Dit is een ulitzondering op Bachs eigen regel. Bach moet gewichtige redenen hebben gehad, om hier die vijfde stem te importeeren. De oorzaak is niet ver te zoeken. Deze maten en trouwens dit geheeld voorloopige slot, na die mystieke hemelvaart van het voorafgaande, heeft een zeer diep religieus karakter. Het is, alsof iemand eerst een visioen van de hemel heeft •— en daarna des te duidelijk bemerkt, dat hij nog is op de zware aarde. Daar ziet hij nu, niet teleurgesteld, doch in zichzelf gekeerd, vooruit naar het latere einde. Hoor, hoe strak de stemmen, werkend met voorhanden gegevens, die we nu niet nader zullen ontleden, zich bewegen, om met een zeer lichte verbreeding, bij een rustende bovenkwint, even in geloof de vooruitgeziene rust aan te raken.

Onmiddellijk daarna echter treedt de derde Inzet van het thema op, dat als met opgeheven vmger maant tot hemelschgezindheid gedurende de korte tijd, die nog rest op aarde.

Merkwaardig is, dat juist hier het thema dusdanig optreedt, dat zijn beide rhythmische elementen, t.w.

^ ' ^^ J J J~J ^^^^ '^^^'^ twee-, doch drie maal doen hoeren, wat aan het waarschuwend "karakter der passage ongemeen relief geeft. (Zie ook het nayolgend voorbeeld.)

De overige stemmen volgen gewillig en beamen met een voorbijgaande sluiting in majeur de voorgehouden verwachting.

Nu treedt feitelijk onmiddellijk in de Voorbereiding van het eigenlijke slot. Even was de fuga tevoren 5-, daarna 4-stemmig. Thans is zij weer driestemmig, öm zoo over te leidön tot het forschere, 5-en 4-stemmige slot. Het contrapunt is nu voldoende bekend.

Daarna volgt een vrij lang tusschenspel, bestaande uit twee gedeelten. Eerst vernemen we de bekende dalende figuur c-b-a-g-fis (zie vb. 3), waartegen een geestige tweestemmige canon is gezet, van een prachtige rhythmiek.

Nu volgt een vrije overleiding

tot de laatste inzet van het thema^ krachtig in de bas, als een fundamenteele levenswaarhedd. Hierop volgt onmiddellijk het slot.

De lezer spele nu alle gegeven voorbeelden achter elkander. (Wordt vervolgd.)

C. RIJNSDORP.

Opmerkingen.

1. Over de bouw der fuga is natuurlijk slechts het noodzakelijkste gezegd.

2. De (zeer sobere) pedaalpartij is gemakshalve niet op een afzonderlijke balk geteekend.

3. In vb. 5, tweede maat, linkerhand, moeten de achtsten, zestienden zijn. Een ander geheel onbeduidend foutje verbetert de speler vanzelf.

beduidend foutje verbetert de speler vanzelf. 4. De laatste inzet van het thema (in de bas) staat op zichzelf. De vorm der fuga is niet het minst bepaald geworden door het feit, dat het thema zulk een dankbaar „basje" is.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen