HOOFDARTIKEL

Evenwicht of Waarheid? ')

I.

Op idezen en den vorigen Schooldag hebben in het middelpunt van ons aller aandacht gestaan de kerkelijke bewegingen van de vorige eeuw. Zij zijn Miör, naar we ihopen door ons allen herdacht.

Dat herdenken van gebeurtenissen in en met de kerk is een moeilijk ding. Immers we willen ïiiet vóór alles bepaald worden en ons zelf bepaleai bij de menschen, die toen hebben gebeden en geleden, geschreven en gehandeld. Neen bet ware herdenken wil hier zien zoo scherp en klaar als m, aar mogelijk is, wat geschied is in en met de Kerk van Jezus Christus, de „una sancta". Het echte herdenken streeft ernaar Jezus Christus zelf te zien, idie met Zijn Geest en Woord door het ambt kerkvergaderend, kerkzuiverend, kerkhandhavead, kerkvoltooiend bezig was. Als we Hem niet hebben gezien in al dat werken en worstelen van menschen, van ambtsdragers, dan zijn we aan het ware herdenken niet toegekomen.

Is dit herdenken reeds moiöilijk — nog zwaarder wordt het als we het nog breeder en dieper, meer existentieel, opvatten. Dan is het herdenken niet maar alleen een zich weer voor den geest halen en vervolgens rustig beschouwen, als op een 'afstand, van wat vroeger is gedaan door Jezus Christus. iMieen, we wiUen dan dat ons herdenken een voortzetting en verdieping wordt van wat toen is gewerkt.

We willen, dat ons herdenken zélf kerkbouwend, kerkbewarend is. We willen onze herdenking dienstbaar maken aan de rijpwording van de eene hieilige katholieke kerk. We willen dus in en door het herdenken weer meer en grondiger overwon- Bien worden door de waarheid Gods. Want alleen 'dat overwonnen worden en zich laten overwinnien 'door de waarheid Gods maakt ons tot medetoouwers aan den tempel des Geestes, welke is de kerk van Christus.

Wie ook maar oppervlakkig de geschiedenis bent, weet hoe zwaar dat geheel en al overwonnen Worden door de waarheid Gods voor velen is 'geweest. Hoe weinigen tenslotte geheel en al hebben gebogen voor de heilige openbaring Gods.

O ja, men boog wel, maar niet volkomen. Naast de waarheid Gods, zooals die konkreet is in Zijn •verbond. Zijn woord, Zijn wet. Zijn beloften, hield nien andere zelf gekozen vastigheden krampachtig omklemd, d.w.z. men handhaafde zichzelf ten 'deele. Men was in den waan te buigen voor de waarheid Gods, maar men had die waarheid eerst 'a.h.w. uitgehold en opgevuld met de afvallige verzinsels van eigen hart.

Reeds heel spoedig na de apostelen is dat begonnen. Van plm. 90 na Christus tot op Calvijn heeft de kerk b.v. nooit meer zuiver gezien wat liet ambt was. Een golf van afgoderij is daarvan het gevolg geweest. En de gansche kerkgeschiedenis tot Calvijn en ook na hem is een aangrijpend schouwspel van het binnendringen en heer- •scben van allerlei heidensche gedachten en beschouwingen in de Christelijke kerk. Telkens weer is er het streven om allerlei vorm van heidendom samien te smelten met de openbaring Gods.

't Gevaarlijke van al zulk pogen was, dat juist in de kerk dergelijke pogingen tot synthese ontstonden. Zoolang een of andere beschouwing geheel en al b n i 16 n de kerk staat is zij geen gevaar. Maar dat gevaar komt en groeit, wanneer menschen i n de kerk besmet worden en vaak ter goeder trouw meenen zulke opvattingen te kunnen rijmen met het Woord van God, ja, , zelfs van oordeel zijn, dat Woord daardoor klaarder te kunnen verstaan en inniger te gehoorzamen. En dan 'ontstaat die ontroerende tragedie, dat menschen^ meenend Gode een dienst te doen, Zijn werk tegenstaan! Ondanks hun goede bedoeling misschien, waren ze niet gansch en al beheerscht door het Woord van God, bogen ze niet volkomieii, hinkten ze aldoor op tv^ee gedachten.

Smiartielijk heeft zich b.v. deze tragedie afgespeeld in de vorige eeuw bij den levensarbeid van Groien van Prinsterer.

'Als een weemoedige klacht komt het telkens wieer voor in zijn gesclxriften, dat zijn vrienden de oorzaak zijn van de mjslukking van velerlei strijd.

't Was Da Costa, die in 1843 op een o^genblik, toen een poging tot reformiatie der kerk heerlijke ziegen scheen te zullen ontvangen, door een feilen aanval op Groen, den vijanden een miakkelijke overwinning bezorgde.

't Zijn de vrome Christelijke vrienden, niet de bittlere vijanden, die de heillooze schoolwet van 1857 Wewerkten.

't Is die orthodoxe Beets geweest, die hem, hartstochDelijk tegenwerkte in den strijd o.m de vrije Christelijke school.

't Was Bronsveld, die telkens weer waarschuwde tegen de politiek van (Jroen.

„Wanneer ik", zoo schrijft Groen ergens, „hetgeen mij in den strijd op politiek en kerkregteUjki terrein wedervoer, naga, dan is het, dunkt me, onloochenbaar dat mijn levensloop in eene reeks van teleurstellingen, doorgaans in het meest gunstig tijdsgewricht door vrienden veroorzaakt, bestaan heeft." 2)

Bitter klaagt Groen, die volgens Prof. Fabius dikwijls naar den strijd smachtte, dat men hem maar laat praten. Ja zoo onbroederUjk werden de „broeders", dat zij niet eens meer polemiseeren wilden. „Polemiek tegen mij is der moeite niet meer waard". ^)

Dr Kuyper typeert den strijd van Groen met z'n weinige getrouwen tegen Beets, Chantepie enz. als een van heelen en halven. *) Er was een diepgaand verschil, n.l. in de uitgebreidheid van het terrein, waarop het christelijk beginsel doorwerkt. De heelen wilden de doorwerking van de ^ehoorzaamtieid aan Gods Woord in gansch het leven. De halven niet, ai betoogden ze nog zoo krachtig van wel!

Met deze inleidende opmerkingen wil ik probeeren bij de kern van m'n onderwerp te komen. 't Is n.l. mijn bedoeling enkele symptomen yan een geesteshouding, een principiëele stelhngkeuze te teekenen, die zich ook laat ontdekken, , min of meer duidelijk, in wat men historisch gezien, „de gereformeerde gezindheid" kan noemen. Een steilingkeuze, die o.a. oorzaak is geweest van die rampen in de kerkhistorie, waarvan ik u enkele noemde.

'Die houding kan dan in ruwe trekken, als volgt worden geschetst. Er is een willen buigen voor Gods Woord, een willen leven uit Gods openbaring. Maar op een of andere manierj in een of andere richting heeft de wijsheid der wereld de geesten nog te pakken. Er zijn allerlei opvattingen, meeningen, beschouwingen, motieven, die het hart en dus ook het denken beheerschen, maar die niet gevormd, gegroeid zijn in 't buigen voor Gods Woord, maar stammen uit allerlei afvallig en dus in den grond heidensch leven en denken.

Natuurlijk vdndt die overname van zulke aan Gods openbaring innerlijk vreemde gedachten niet zóó miaar, onveranderd plaats. Neen, die gedachten, beschouwingen, meeningen, worden min of mieer gechristianiseerd en zóó krijgen ze macht ovier de geesten en beheerschen het leven in aile richtingen.

't Gevolg hiervan is, dat er een eigenaardige tweeheid, ja een innerlijke tegenstrijdigheid in het leven ontstaat. Want vreemde, puur menschelijke en dus in Wezen afgodische opvattingen laten zich nooit ofte nimmer verzoenen miet de gedachten Gods. Ze staan tegenover elkaar als wijsheid Gods en dwaasheid der wereld.

En die tweeheid in leven en denken verlamt de levensactiviteit, ? e verstrikt in onontwarbare raadselen, ze voert tot benauwende onzekerheid, ze maakt a-priori ongeschikt tot waarachügen gehoorzaamheidsarbeid en slaat dus het leven met onvruchtbaarheid.

In zoo'n levenshouding nu openbiaart zich een merkwaardig verschijnsel.

Hpewel twee in den grond tegenstrijdige machten zich laten gelden, hoewel men beginselen aanvaardt, die elkaar uitsluiten en zich niet laten verzoenen, ontstaat toch een hardnekkige poging om het tegenstrijdige te vereenigen, het onverzoenbare te verzoenen. En meestal bereikt men een of andere ojDlossing, die schijnbaar een eenheidsbeschouwing is, een oplossing, waardoor men schijnbaar door ©en centraal beginsel wordt beheerscht en geleid.

Maar dit is, als gezegd, slechts schijn.

Niets anders bracht men tot stand, dan die twee tegenstrijdige beschouwingen in een zeker evenwicht te plaatsen. Men houdt het ééne vast, maar ook het andere. Hiet ééne volgt men niet consequent, maar het andere ook niet. Hiet ééne heerscht niet absoluut^ maar het andere evenmin. Er is een evenwichtstoestand geschapen, die oppervlakkig gezien „einheitlich" schijnt, maar voor den opmerkzamen tcreschouwer de innerlijke tegenstrijdigheid niet verhult.

De enkele symptomen nu, die ik u wilde teekenen bestaan in een paar van bovengenoemde evenwichtsconstructies, 't Is helaas niet mogelijk er 'diep op in te gaan en b.v. het verband op te zoeken tusschen zoo'n constructie en de geesteshouding, 'die u zooeven werd geschetst. Telkens wil ik dan beproeven tegenover zoo'n evenwichtsconstructie de waarheid der Schrift te plaatsen.

1) Toespraak gehouden op de „Theologische School"dag te Kampen, 20 Juni 1935.

2) Parlementaire Studiën en Schetsen, dl II, blz. 192. Geciteerd bij: Fabius, Voorheen en thans, pag. 6. Vgl. ook Fabius: „Groen van Prinsterer — nooit gevolgd" in „Antirev. Staatkunde", Driemaandel. orgaan 3e kwart. 1929, p. 235 en vooral noot 12 op blz. 262.

3) Nederl. Gedachten, dl I, blz. 244.

4) Heraut 18 Maart 1870 e.v. artikelenreeks: Een ernstig geschil. Zie Fabius pag. 157—159.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen