De Kunst om de kunst.

I.

Amsterdam, 21 Dec. 1906.

De huide, die onze letterkundige wereld, g oewel laat, aan onzen Bilderdijk bracht, d temt tot dankbaarheid. Een zoo waar­ u eerend artikel als K. Scharten in de Gids R ver den fel gesmaden zanger schreef, veroedt veel ongelrjks, door de Soers aan nzen grooten dichter aangedaan. In speel zieken overmoed heeft een jonger geslacht eerst ruim baan willen maken voor eigen pogen, door af te breken en onder den voet te vertrappen al wat in de letterkundige wereld geëerd en gevierd was. Na deze beeldstormerij volgt thans de periode der Restauratie. Vroeger war^n er geen scheldwoorden venijnig genoeg te beflenken om den rijmelaar Bilderdijk af te kammen. Thans wordt Bilderdijk de geestelijke vader genoemd van den zangerigen Vlaamschen pastoor Guido jGezcUe, wiens roem heel den zangberg vervult. En zelfs Kloos kwam schoorvoetend op zijn vonnis terug.

Toch mag deze keer in de publieke opinie geen oogenblik ons verleiden om de principieele klove over 't hoofd te zien, die ons van deze letterkundige wereld scheidt. Dat in deze nieuwe letterkunde een kracht schuilt, ns die verborgen schatten van onze taal aan 't licht bracht, ontkent niemand. Al mag het verzet tegen het conventioneele en geijkte tot allerlei gezochte beeldspraak en bizarre woordvormen geleid hebben, deze overdrijving is aan elke reactionaire beweging eigen, en zoodra de fel bewogen wateren tot rust komen, zinkt slib en vuil vanzelf naar den bodem. Het zou dan ook benepen en klejnzielig zijn om ter wille van deze excessen het goede te miskennen, dat deze letterkunde ons bracht. Wie met er Bilderdijk iets voelt van de „glorie om Holland's taalschat uit te storten", waardeert de hartstochtelijke liefde, die deze school voor Holland's taal gevoelt, bewondert de zangerigheid van hun verzen, de schoonheid van hun taal, den rijkdom van hun woorden. En al is ook hier veel erts van het zuivere goud af te scheiden, echt goud vindt ge toch. De machtige bekoring, die van deze letterkunde zelfs op onze kringen uitgaat, vooral onder de jongeren, mag dan ook niet alleen op rekening worden gesteld van een den mensch aangeboren zucht naar het verbodene. Ook dat schuilt er wel onder. Voor menigeen is het prikkelende van deze meest zinnelijke litteratuur wel hetgeen het meest hem lokt. Maar daarnaast blijft toch de kunstdrang, die zich verlustigt in al wat schoon is en welluidt. En vaak wordt om dat schoone van den vorm vergeten, welk langzaam maar zeker werkend vergif daarmee in de ziel wordt gedruppeld. Want of men, om zijn geweten gerust te stellen, al zegt, dat onze levensbeschouwing natuurlijk lijnrecht tegenover die dezer nieuwe letterkundigen staat, wanneer daarna niets dan lof en hulde aan deze schrijvers gebracht wordt, in extaze van bewondering hun arbeid hemelhoog geprezen wordt en alle critiek op hun beginsel verder ontbreekt, dan draagt men zelf er toe bij, dat deze onheilige geest ook in onze kringen de overhand krijgt.

De vraag of deze nieuwere kunst, die vaak meer op het woord dan op de gedachte let; voor wie de.m/r^jjwhoofdzaak is en die deze impressie liefst zoo individueel mogelijk weergeeft, op den duur als kunst-richting den toon aan moet geven, laten we hierbij rusten. Niet, alsof ook hier ons beginsel geen eigen weg had aan te wijzen, maar omdat op kunstgebied, gelijk overal elders, school tegenover school staat en alle deze scholen zelfs in haar eenzijdigheid een element van waarheid vertegenwoordigen. Klassiek en romantiek zijn twee uitingen van den menschelijken geest, die telkens afwisselen en beurtelings den schepter voeren. En zoo is ook dit impressionisme een mode, die thans niet alleen in Nederland, maar overal en op elk gebied haar invloed gelden doet. Straks komt een nieuv/e richting aan het woord en heeft dit impressionisme weer uitgediend.

Maar wel geldt ons 'oezwaar, dat deze nieuwe letterkunde voertuig is van een geheele levens-en wereldbeschouwing, die lijnrecht tegenover de Christelijke staat. Voorzoover ze zich in een mystiek pantheïsme hult, mag het ongoddelijke van haar streven minder zichtbaar zijn voor de oppervlakktgen. Maar waar ze direct en onverholen spot met elke wet van het zedelijk leven, de schandelijkste ontucht verheerlijkt, bij voorkeur in de beschrijving van het gemeenste en laagste zich vermeit, daar moet ze weerzin wekken bij leder, die nog niet alle kuischheid heeft afgeschud. En nog hooger stijgt die verontwaardiging, wanneer deze letterkundigen zich vergrijpen aan het heiligste, wat ons hart bezit, en een man als Kloos in zijn voorrede voor de gedichten van Jacques Perk ronduit zegt, dat het dogma, dat er een God bestaat, voor de rechtbank der wetenschap reeds lang een ongerijmdheid is gebleken.

En of men nu al zegt, dat de kunst alleen om de kunst moet genoten worden. Dat de meest stichtelijke preek toch zeer onaesthetisch kan zijn, terwijl omgekeerd de beschrijving van de walgelijkste toestanden in de achterbuurten een kunststuk kan wezen. Dat deze litteratuur gelezen moet worden om de schoonheid van taal, de juistheid der beelden, de zuivere weergave der im­ ressie. Dat alles maakt daarom ge«n inruk, omdat wie zoo spreekt, reeds in beinsel van de Christelijke wereldbeschouing is afgegleden en op het terrein van ^n tegenstander is overgegaan.

Ongetwijfeld is het waar, dat voor elk errein des levens door God den Heere igen wetten gegeven zijn. Ge kunt met e regelen, die op het gebied der logica elden, geen schilderstuk beoordeelen. en historische roman beeft aan heel ndere eischen te voldoen dan een notarieel ctestuk. Voor de muziek gelden andere etten dan voor de algebra. En zoo kan at in het werkelijke leven weerzin inboeemt en afstoot door de kunst worden gedeld. Een lijk, waarvan het hoofd is openesneden, de schedel is afgellcht, zoodat e bloederige hersenen er uit puilen, wekt w afgrijzen als ge het ziet. En toch, als embrandt datzelfde lijk u schildert met zijn kunstenaarspenseel, dan bewondert ge de pracht van zijn coloriet niet minder, dan wanneer hij het aanvalligste meisjeskopje u toovert op zijn doek. Er is niets wat in werkelijkheid meer vloekt met alle schoonheid en 't innerlijk gevoel pijnlijker aandoet dan de gedachte aan de plaats der verdoemenis, waar alle licht is ultgebluscht, waar alle harmonie is verstoord, waar weenirg is en knersing der tanden. En toch, als Dante in zijn II Inferno In die hel u binnenleidt en de helsche smarten u zien laat zóo, dat een huivering u vaart door de ziel, bewondert ge de macht der poëzie, die zulk een kunststuk schiep, en erkent ge, dat nooit machtiger epos door menschenhand Is voortgebracht.

Dat de kunst haar eigen wetten heeft, wordt dus grif toegestemd. Of iets schoon is of r; iet, kan op zich zelf niet door zedelijke normen beoordeeld worden. Een „heilige familie" van de Italiaansche schilderschool kan trots de heiligheid van het onderwerp als schilderstuk mislukt zijn. En een Vlaamsche kermis met een troep dronken boeren, hoe zedelijk laag het onderwerp staat, kan door Teniers penseel een kunststuk worden van den eersten rang. Indien dat alleen bedoeld werd met de machtspreuk: de kunst om de kunst, dan zou ons bezwaar niet zoo groot rijn.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen