Leestafel.

G. WISSE, V. d. m. DE WERELDRAADSELEN' (Contra Haeckel). Een boek inzonderheid voor ongeloovigen en twijfelaars. E. J. Bosch Jbzn. Nijverdal 1915.

'n Uitgever ten onzent is, een tijdje geleden, op de onzalige gedachte gekomen een hoHandsche vertaling van HAECKEL'S WELTRaïSEL in het licht te zenden.

Dit nu heeft Ds. WISSE op de gelukkige gedachte gebracht onder denzelfden titel er een boek tegen te schrijven.

Om de beteekenis van dit jongste der vele papieren kinderen van den tegenwoordigen predikant van BODEGRAVEN te doen verstaan, wil ik hier iets mededeelen omtrent HAECKEL en zijn boek.

Prof. ERNST HAECKEL, geboren Ie POTSDAM in 1834, is van zijn. vak Zoöloog en trad als zoodanig reeds in 1865 te JENA als akademisch docent op. In zijn jonge jaren beïnvloed door het, omstreeks 1850, als reactie tegenover het IDEALISME van SCHELLING en HEGEL en onder de bekoring van de groote ontdekkingen en nieuwere hypothesen, ' ondermeer die der mechanische-evolutie van DARWIN, op het gebied der NATUURWETENSCHAP, weer opgekomen MATERIA­ LISME, — laat hij zijn wetenschap beheerschen door het z.g. NATURIALISTISCH-EVOLUTIONKTISCHE MONISME.

Voor PROF. HAECKEL is dit MONISME niet alleen een, bij zijn waarnemen van de dierenwereld, zijn denken beheerschend beginsel, maar het is hem tot een wereld-en levensbeschouwing geworden. Een wereld-en levensbeschouwing waarvan hij in Duitschland nog altijd als de hoofdvertegenwoordiger geldt en waarvoor hij sedert jaren op de meest militante vdjze propaganda zoekt te maken.

Nu staat MONISME als eenheids-, tegenover DUALISME als twééheids-, en PLURALISME als véélheids-leer omtrent het beginsel of den grond der wereld.

EvoLUTiOiHisTiscH-Monisme is dan de leer, dat het éene wereldbcginsel zich van lager tot mm hooger ontwikkelt; en NATURALISTISCH wil zeggen, dat deze ontwikkeling niets anders dan een natuur-gebeuren is, en wel zóo, dat daarin het geestelijk-gebeuren of uitgeschakeld wordt, of althans niet tot zijn recht komt.

Wijl nu de term MONISME zoowel toepasselijk is op een leer omtrent het beginsel der wereld, waarbij dat beginsel of als éénheid van he „stoffelijke" en het „geestelijke" (van het materieele en het spiritueele); 6f in zijn éénheid als „geest", óf in zijn eenheid als „stof" wordt gedacht, kan ook het Materialisme zich van den term Monisme bedienen.

Als ik mij niet sterk vergis, dan heeft WINDELBAND in zijn onlangs verschenen EINLEI-TUNG het MONISME van HAECKEL op het oog, waimeer hij spreekt van „eine schüchterne und verschamte Abart des Materialismns", die zich in de nieuwste literatuur met den naam Monisme zoekt te dekken.

Metterdaad staat „Monisme" veel gekleeder dan „Materialisme".

Vooral nu het sedert 1850 weer opgekomen MATERIALISME, althans in wetenschappelijke kringen, vrijwel heeft afgedaan, is voor propaganda de term „Monisme" dan ook verkieslijker.

Hoe het zij, de door WINDELBAND met omzichtigheid gekozen uitdrukking „Abart des Materialismus" kan op HAECKEL'S „Monisme" toegepast. Wanneer echter HAECKEL, — voor een I\Ionist vrij zonderling omdat het PLURALISME is—, ook van de wereld spreekt als van een veelheid van elementen en dan leert, dat elk atoom leeft en dus bezield en alzoo physisch en psychisch tegelijk is, dan herinnert déze leer aan die van het HVLOZOISME of die van „het leven in de st6f", waarmee het Grieksche denken, dat zich de onderscheiding van stof en geest nog niet bewust was, begon.

Iemand heeft eens niet onaardig gezegd: „Het Materialisme weet te veel".-Ook de „Abart des Materiahsmus" waarvan HAECKEL de vertegenwoordiger is, meent althans alles te weten.

Voor hem, den professor der Zoölogie te JENA, bestonden geen problemen. Zijn MONISME was de sleutel op alle geheimen van wereld en leven.

Wie zoo optreedt imponeert.

En ik herinner mij dan ook, hoe in de zeventiger jaren verreweg de meesten mijner medische comrailitones aan HAECKELS, in 1868 voor het eerst verschenen, NATÜRLICHE SCHÖÏ> FUNGSGE-SCHICHTË een gezag toekenden zooals menig theologant het niet aan zijn Bijbel deed.

Het boekje van den materinalist BÜCHNER, KRAFT UND STOFF deed daarbij dienst als Catechismus.

Men wist.

In dit juichend koor der zelfvoldaanheid bracht echter ten jare 1880 de B^rlijnsche professor EMIL DUOIS-REYMOND met zijn ignoramus et ignorabimus een wanklank.

Hij, als hoogleeraar in de Physiologie, sprak toen onverholen uit: , , Wij weten niet, nog niet": het ontstaan van het leven, van de doelmatigheid in de natuur, van denken en taal; „wij zullen nooit weten" : het wezen van kracht en stof, den oorsprong der beweging, het ontstaan van gewaarwording en bewustzijn, de wilsvrijheid.

Du Bois sprak hiervan als van de „zeven wereldraadselen"

Niet geheel ten onrechte is door den geleerden JESUIET TILMAN PESCH, reeds in de eerste uitgave, de 2e is van 1892, van zijn, op den grondslag der Aristotelische wijsbegeerte geschreven : DIE GROSSEN "WELTRÜTHSEL opgemerkt, dat het juister ware van „problemen" dan van „raadsels" te spreken, wijl bij deze vi; igen niet van een „raden", maar van een methodisch nadenken sprake kan zijn.

Naar aanleiding van Du Bois-RicvjwoND's „W^eltratsel" gaf nu ook HAECKEL in 1899 zijn befaamd boek : „DIE WELTRaTSEu, waarvan nog 1903 een Duitsche volksuitgave verscheen.

DIE WELTRaTSEL is een populair bock, waarin HAECKEL onder het volk propaganda nriakt voor zijn Monisme.

Terecht merkt 'WISSE op, dat het natuurwetenschappelijk gedeelte ervan te nauwernood 7? van het geheel beslaat, en dat dit gedeelte door vakgenooten van HAECKEL. op zeer ongunstige wijze is beoordeeld.

In den weg zijner monistische be.=i)iegeling meent HAECKEL, die van geen ignoramus en nog minder van een ignorabimus wil weten, in zijn boek de »wereldraadselen* op te loisen. Dat hem dit echter niet is gelukt, is door wijsgeeren van verschillende richting aangetoond.

Daarbij is het een godslasterlijk boek, dat op de meest laaghartige en ruwe wijze het Christendom bestrijdt en propaganda maakt voor de valsche, door HAECKEL uitgedachte religie, van den door hem, ten jare 1896 gestichten „Duitschen iNlonistenbond", waarvan PROF. OSTWALD thans de Voorzitter is.

De gedachte nu, die in de hollandsche uitgave van DIE WELTRÜTSEL tot daad is geworden, dunkt mij daarom zulk een onzalige, omdat dit, èn wetenschappehjk èn wijsgeerig, zoo deerlijk mislukte boek voor een argeloos lezer een erger hersenvergif dan alkohol is.

Wie toch zoo'n boek in een hollandsche vertaling leest toont daarmee, dat zijn opleiding vrij beperkt is geweest.

En juist zoo een laat zich des te eerder inpakken.

Te meer zou het te betreuren wezen, indien ook christenen zich door dit boek van den ouden Godshater uit JENA in verwarring lieten brengen.

Maar om dit alles dunkt mij de gedachte van Ds. WissE er een boek tegen te schrijven, dan ook een bijzonder gelukkige. Zijn boek gaat juist diep genoeg om lezers van HAECKELS WELTRÜTSEL in hollandsche vertaling, liet minderwaardige, het onwaarachtige en het oiachristelijke van dit giftig product der duitsche literatuur klaar en duidelijk te doen zien. Niet alleen wij Gereformeerden, maar allen, die met ons de geestelijke vergiftiging van het volkzoeken te verhinderen, behooren Ds, WISSE voor dit zijn knap geschreven, jongste werk dankbaar te zijn.

G.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen