Betrekkelijk of volstrekt - pagina 31

strikte bepaaldheid van het gevolg behoeft niet de meerdere van het bepalende, het vrij bepalende van de oorzaak te wezen. Er is toch geen doorslaggevende reden om van de noodzakeHjk bepalende oorzaak te spreken. De noodzakelijk bepalende oorzaak is slechts middel, indien zij de noodzaak niet in zichzelf heeft. Is dit wel het geval, zo is zij vrij. Dit alles wordt louter spitsvondigheid, waartoe het ontkend? Maar veel verdedigers van het determinisme vervallen ook tot haarkloverij. Zij lopen verder onophoudelijk vast. Zij kunnen niet klagen over onrecht dat ook bepaald is, over onbillijke vonnissen die ook werden gedetermineerd. Bij hen verdwijnt eigenlijk iedere normativiteit en de mens boet aan waardigheid in, tenzij dan dat ten gerieve van de practijk aan het determinisme toch weer de tanden worden uitgetrokken. Dat daarentegen ook de indeterministen zouden vastlopen, komt mij niet juist voor. In het wüsleven zo goed als in het denk- en gevoelsleven, om mij een ogenblik van deze voor een jurist gemakkelijke — ik zeg niet bevredigende — driedeling te bedienen, nemen zij oorzakelijke bepaaldheid aan. Maar zij sluiten de kring niet. Zij rekenen met de spontaneïteit, die zelfs daar waar velen haar niet verwachten, aanwezig is. Een vrije keus kan volgens hen niet worden weggedrongen. Zij zien achter datgene wat in wils-, denk- en gevoelsproces als procesmatig causaal gekenschetst kan worden: de willende, denkende, voelende mens die, religieus creatuurlijk aan zijn Schepper gebonden, op ook voor het geloof veelszins ondoorgrondelijke wijze in verantwoordelijkheid geplaatst, vrij is en als vrije van de staat voor zijn uitwendige gedragingen straf of prijs te wachten heeft ^®). Het verschil tussen determinisme en interdeterminisme moge in feite vaak weinig uitmaken daar het indruist tegen het besef omtrent vrijheid en verantwoordelijkheid de mens enkel als geschovene te zien, het is desondanks van grote draagwijdte. Meestal wordt het in een te eng raam gevat en beperkt tot het functioneren van de menselijke wil in dezer voege dat de rehgieuze diepte van de wü veronachtzaming lijdt. Vanuit het determinisme Hgt echter, strikt genomen, mocht men nog metaphysische behoeften gevoelen, enkel de weg tot een godsdienstig fatalisme open. Alle mogehjk-

''^) Zie van de zeer uitgebreide htteratuur over het probleem van de vrije of gebonden wil in het strafrecht, wat Nederlandse auteiurs betreft, I. A. Levy, Het indeterminisme. Leiden 1901; W. Zevenbergen, Enige beschouwingen over het strafrechtelijk schuldbegrip. Proefschrift Vrije Universiteit Amsterdam, Amersfoort 1913, 7 en v.; Leo Polak, Over de „vrijheid als voorwaarde" voor schuld en straf. Tijdschrift voor Strafrecht XXXI, Leiden 1921, 25 en v.; Ph. Kohnstamm, Vrije wil of determinisme, Haarlem 1947; J. J. Poortman, Determinisme of indeterminisme. Assen 1949.

29

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen