1942 Extra aflevering Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 85

79 ties aangebracht, die h a a r veel aannemelijker maakten voor de christelijke wereld. D a t door toeval uit de atomen de heele wereld ontstaan zou zijn, verwerpt hij op grond van het eeuwenoude argument van de onwaarschijnlijkheid, dat de Ilias uit willekeurig neergeworpen letters zou kunnen ontstaan. W e zagen hoe Boyle dit ook gebruikt: alleen zijn neiging om niet aan de klassieken, maar aan den Bijbel zijn beelden te o n t k e n e n , doet hem Genesis als voorbeeld kiezen. Gassendi is dus, evenals later Boyle, van meening, dat een geordend, hoog-georganiseerd systeem wijst op een gedachte, waarin het geconcipieerd is. Consequent volgt hieruit, dat hij ook doeloorzaken erkent; in planten- en dierenrijk en ook in de kristallen ziet hij een ordening, die op het nastreven van een doel wijst, dat door ,,zaadprincipes" bereikt wordt. D e atomen zijn door God niet alleen geschapen, maar ook van beweging voorzien en de wet van die herweging bepaalt hun verdere lotgevallen en houdt dus vanzelf de verwezenlijking in van de doeleinden, die God zich stelde; de wording der dingen ligt in de atomen en hun bewegingen besloten. Z o o zien we bij Gassendi causae efficientes en causae finales in één systeem verwerkt; hij geeft een atomistiek, die naast de deterministische ook ruimte laat voor de teleologische beschouwingswijze. E e n voortdurend ingrijpen Gods is nu niet meer noodig; wel erkent hij, dat de wereld, die niet ,.vanzelf" ontstond, nu ook in stand blijft volgens de wetten, die God niet alleen gaf, maar ook onderhoudt. O n d e r h o u d e n is evenwel iets geheel anders dan ingrijpen: God heeft de dingen hun wetten voor altijd gegeven! In het cartesiaansche stelsel echter behoort slechts de uitgebreidheid en niet de beweging tot het wezen der materie. D a a r is de stof dood en traag; de beweging komt van buitenaf tot haar; doeloorzaken passen dan ook minder in de cartesiaansche beschouwing. W i l men nu toch het ontstaan der ingewikkelde, hooger georganiseerde ,.machines" in de natuur verklaren, dan is men veel eerder genoodzaakt de toevlucht tot een direct ingrijpen G o d s te nemen en w e zien inderdaad deze consequentie in het occasionalisme, dat een voortdurende bemoeiing Gods eischt, dus eigenlijk het natuurgebeuren tot één doorloopend ,.wonder" maakt, een opvatting, die Boyle (zooals we nog zullen aantoonen) scherp afwijst. Q , ,, opvattinu.

E e n anderen uitweg zocht C u d w o r t h (1619— 1688) in zijn ,.Systema intellectuale". Hij is een heftig tegenstander van de mechanische philosophic, voorzoover zij zich w a a g t buiten de natuurwetenschap; d a a r binnen acht hij h a a r van groote beteekenis voor de verklaring der verschijnselen. In zijn opvatting van de materie neigt hij tot het cartesianisme; de materiedeeltjes d r a g e n dus niet de wet, die hun toekomst bepaalt, in zich. H e t toeval verwerpt hij eveneens. D e moeilijkheid blijft dus, dat hij het ontstaan van bepaalde substanties, van

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen