Joh. Sab. Bach, de Architect-Mysticus.

y.

3. De Arcliitect-Mysticus.

Architectuur en mystiek vormen op zichzelf geen tegenstelling. In een wereld zonder zonde zon het samengaan van deze beide elementen vanzelfsprekend zijn. In onze zondige wereld is dat niet het geval. Zoover de kunstgeschiedenis teruggaat, vernemen we van twee richtingen in de kunst, die elkander voortdurend aantrekken en afstooten. Ge kunt die richtingen met allerlei namen noemen en op bepaalde manieren bezien, — in de grond der zaak is het altijd hetzelfde lied. De eene richting wil vóór alles beweging, — de andere rust; de eene geest, de andere vorm; de eene gaat uit van het détail, de andere van het^.geheel; de eene w'il schitteren, de andere bouwen. Spreek van dynamisch en statisch, van romantisch en klassiek, spreek met Nietzsche van dionysisch en apollinisch, met Schiller van „sentimentalisch" en „naiv", en ge zegt telkens weer wat anders, maar telkens maakt ge toch een deeling in twee, en die tweeheid gaat altijd op de een of andere manier op een polair grondverschil terug.

Op de toppen der kunst, waar zoovele geestelijke wonden zich sluiten tot genezing en de menschenziel even rust vindt in een gedroomde harmonie, wordt de bedoelde tegenstelling incidenteel yerzoend. En zie hier nu Bachs grootheid. We zagen hem aJs architect, de kunstenaar van de vorm, als de bouwer bij uitnemendheid. Maar ook lazen we van hem als van de inysticus, de Christenkunstenaar, voor wie jGeest en geest in ^één perspectief liggen, als van de begenadigde bidder. En hij was voor ons beide, voortdurend. In de strenge architectuur van de Nachtwachtfuga schoot de ziel vleugelen aan van een duif, om Idapwiekend goud in (Je vlerken te vangen. In de fuga, in welker thema de „d" telkens terugkwam, was de architectuur van een gestrenge nuchterheid. En het hemelverlangen van „Nun komm' der Heiden Heiland" zingt op een stemvoering van volmaakte gestrengheid en wetmatigheid.

Bach bouwt en hij bid~t. Hij is de biddende bouwer. En vraagt men naar een voorbeeld, waarin architectuur en mystiek verbonden cuhnineeren, zou men dan niet wijzen op die merkwaardige fuga in E gr. t, waarvan we hieronder de aanvang oiteeren? Het thema herinnert aan de inzet der melodie van Ps. 73. Merk, als zij U in de ooren of onder de oogen komt, hoe thema en contrapunt zóó dicht verstrengeld liggen, dat de geheele fuga „Engführung" lijkt, terwijl elke noot toch bezield is , en we een geheel krijgen van wondere schoonheid.

4. Slotopmerkingen. (Bacli als Opvoeder.)

Bewondering is goed, maar als ze niet aan het werk zet, blijft ze onvruchtbaar. Men kijkt vaak te veel tegen de groote m'annen óp. Zulk een bewondering wordt harteloos. 'Zij hebben niet geleefd, om na hun dood te verstijven tot een standbeeld, of ineen te schrompelen tot een vet^gedrukte naam in een schoolboek: hun werk moét in de consumptie blijven.

Ook Bach is opvoeder. Ons staat hij bovendien zoo na. Hij is belijnd èn 'diep; oud en nieuw verbindt hij. Laat ook hij ons dan opvoeden, muzikaal, algemeen-aesthetisch en als Christen!

a. Muzikaal. Voor de massa zal die opvoeding voornamelijk door hoeren moeten geschieden. Hiervoor lijkt de huidige constellatie van ons muziekleven zeer geschikt. Bachs rnuziek kan men zeer vaak beluisteren; de aether is er vol van. Maar de belangstelling is nog ite voornamelijk naar het vocale werk gericht.

Voorlichting kan hier nuttig werken, mits deze niet te veel in het historische en aneodotische gevangen blijft. Hier is nog veel werk te doen, met name van boven af. De aesthetici en essayisten hebben te weinig verstand van muziek en de vakmusici vertoonen dikwijls een zeker tekort aan algemeen e aesthetische ontwikkeling. Zoo blijft de muziek min of meer geïsoleerd van de andere kunsten, tot schade van alle betrokken partijen.

Wie kan, moet echter Bach ook spelen. Voor de piano is er keus te over; voor het harmonium zijn er de meer eenvoudige fuga's, liederen, koralen en desnoods arrangementen. Bij het spelen werken 't gezicht, 't gehoor en 't gevoel samen; de afzonderlijke beelden controleeren en steunen elkaar en ten slotte worden zij één. Bachs muziek wordt eerst recht mooi bij veelvuldige herhaling. En al studeerende en spelende krijgt men een kijk op muzi-. kale bouw en compositie, als bij weinig andere meesters. — Ook onze organisten kunnen zich nooit genoeg in Bach verdiepen. Hun spel zal aan strengheid en zuiverheid winnen; zij zullen minder lichtvaardig, in romantische blindheid voor de eischen der techniek, wekelijks grijpen naar het moeilijkste: de muzikale improvisatie.

Bach verbindt oud en nieuw; denk b.v. maar eens aan de zetting van zijn koralen en de in zekere zin polytonale recitatieven der 'Passionen. Daarom is hij voor componisten een ideaal voorbeeld ter navolging, mits deze navolging naar de geest en niet naar de letter geschiedt. 'Wie niet als epigoon geboren is, kan niet blijven doorcomponeeren in de stijlen der 19e eeuw. Nieuwe experimenten zijn noodzakelijk, waarbij genie en karakter in bond de weg zullen moeten wijzen. Bach kan daarbij vormend, maar ook bewarend werken, meer nog b.v. dan de beide andere groote B.'s, Beethoven en Brahms. De burgerlijke idealen der revolutie (Beethoven) en de burgerlijke romantiek der 19e eeuw (Brahms) gaan verbleeken, terwijl Bachs serèene wereld altijd even bevend, ver en hoog haar net van sterren uitspant boven uw 'hoofd.

In een zeker opzicht is Bach een kind der Gothiek, — Beethoven der Renaissance. De Renaissancegeest lijkt te sterven; men verlangt naar een nieuwe monumentale houding in leven en kunst. Voor de Londensche Bach was diens vader Johann Sebastian een „oude pruik", maar nu wordt Bach de modernere dan Brahms, de naodernêre dan Beethoven! Een herboren monumentaliteit in de muziek zal in Bachs schaduw moeten verrijzen.

b. Algemeen-Aesthetisch. ''tVoornaamste zeiden we reeds in onze qpmerking over de muzikale en aesthetische voorlichting. Laten zij, wier ideaal het is, voorlichting te geven op kunstgebied, toch de muziek niet verwaarloozen. Men waardeert Rembrandt en Vermeer in zeer pjne nuances, maar Beethoven is voor velen een anecdote. Bach een verheven... naam.

c. Als Christen. Bach overwon de gevaren^ aan de zelfvorming verbonden, door de geweldige tucht van zijn strenge geest. En zoo behield 'hij alleen de voordeelen: zelfstandigheid, frischheid, ontvankelijkheid. Dit alles was bij hem: genade. Bij meer geest ontving hij meer Geest. En spiegelt^ volgens de dichters, elke dauwdrup 't heelal, — in elke noot van Bach beeft zijn geweten van Christen en kunstenaar. Recht beschouwd staat hij, de Prot.-Christelijke kunstenaar, ons nader dan de beste Roomsche en Byzantijnsche beeldende kunst, nader dan de eigenlijke cathedralen, die geliefkoosde vergelijkingsobjecten, nader in zekere zin 'dan Goethe, dan Dante, nader dan Handel, Haydh, Franck en Mendelssohn. Wellicht is in geen enkele andere scheppende kunstenaar het waarlijk-m o n u m e n.talo zoo zuiver belichaamd geweest. Hij behoort tot de weinige edelen, ons dan toch gegeven „dem höchsten Gott allein zu Ehren, dem Nachsten d'raus sich zu belehren".

C. RIJNSDORP.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen