Het Erotiscbe.

I.

In zijn boek „De Heilige Wake" heeft Prof. Dr L. J. V. Hol k, aan een onderdeel van het hoofdstuk: „De verwording der ziel", den titel gegeven: „Het labyrinth der erotiek" i)

Een juiste teekening.

Wtant reeds komen wij in een doolhof, wanneer wïjl het erotische nader willen gaan definiëeren, dus tot begripsbepaling willen overgaan. De weg daartoe zai moeten teruggaan op de be teekenis van 't woord, waarvan het afgeleid is. Dit zal ons echter doen zien, dat dit woord in onzen tijd met nam© toegepast wordt in een zin, welk© aan 't oorspronkelijke geheel vreemd is en door allerlei richtingen, medische, psychologische ©n paedagogische, gebruikt wordt in beteekenissen, welt© het woord allerminst heeft.

Zoo is ©en der dwaalwegen in het labyrinth der erotiek in dit opzicht reeds, dat men erotiek gelijk stelt met sexualiteit. Wiyneken gebruikt bijvoorbeeld dit woord voor hel, lagere, het „triebhafte" in den mensch. Forel karakteriseert het erotische in deze woorden: „Men noemt erotisme den opgewekten toestand van den, geslachtsdrift. Als deze bestendig kunstmatig, zonder verband met hoogere ethische ©n 'intellectueel© doeleinden, slechts op grond van dierlijk© zinnelijkheid wordt gekweekt, vormen zich in d© ziel daarmede overeenstemmende uitingen, waaraan men den naam „pornografischen geest" kan geven. De geheele voorstellingskring van zulke lieden is dermate van erotisme vervuld, dat dit aan al hun denken en voelen kleur geèït". Hij onderscheidt dan verder een mannelijk ©n ©en vrouwelijk ero­tism©. 2)

Hiertegen staat ©en uitspraak als deze van 'Prof. Dr J. Wiaterink in zijn boek: „De opvoeding tot het huwelijk": „Erotiek op zichzelf heeft met sexualiteit niets te maken." 8) Een uitspraak, di© ook weer bestreden kan worden met de tegenwerping, dat een ding op zichzelf („das Ding an sich") niet bestaat, een ding altijd in samenhang met andere „dingen" zal verschijnen, aangezien de wereld in haar totaliteit ©n in haar physischen, psychischen vorm, geen mechanisme is, waarvan de deelen elk op zichzelf b©staan, maar ©en organisme, een levend gëh©©l. , , Das Ding an sich" kan alleen gedacht worden, is een „denkproduct". De juiste bepaling zal hier wel moeten zijn, dat het erotisme en het sexueele wel onderscheiden zijn, maar niet te scheid e n, vooral niet, wanneer men van het terrein der theoretische speculatie overgaat op dat der practisch© „bevinding", der werkelijkheid.*)

Willen wij echter een juist uitgangspunt hebben, dan zullen wij allereerst toch hebben te vragen, wat wij naar het woord onder „het erotische" hebben te verstaan.

Erotiek, erotisch, staat in verband met Eros, den god der liefde bij de Grieken, bij de Romeinen Amor genaamd. Hij wordt voorgesteld door d© dichters als de god der liefde, de bekende schalksche, bedrieglijke knaap, die alles aan zijn scepter onderwerpt, de zoon van Aphrodite (Venus) en Ares (Mars) ©n in weerwil van zijn kleine gestalte d© schoonste der goden. Hij werd steeds naakt en gevleugeld voorgesteld, gewoonlijk van een boog en ©en pijlkoker voorzien. Op die pijlen jïlaatst© hij gouden of looden punten. Van de ©©rst© soort pijlen bediende hij zich, wanneer hij gelukkig©, van d© laatste soort maakt© hij gebruik, als hj ongelukkig© liefde in de g©troff©n©n wild© v©rwekken. Di© getroffenen waren zoowel goden als m6nsch©n. Omtrent hem zelf wordt bericht zijn t©edere verbintenis met Psyche, ©en hoogst beminnenswaardig© maagd, di© hem d© genoegens en de smarten der hefd© in gelijk© mat© d©ed ondervinden, als hij die van zijn kant aan allen zonder onderscheid bereidde. Zoo verhaalt d© oud© mythologie, dat Psyche zwerven moest, omdat zij' Eros gewekt had uit zijn slaap, doordat zij, ontroerd over zijn schoonheid, een droppel h©6te olie uit de lamp had gemorst op Eros' schouder, t©'rwijl zij haar minnaar b©zag. Verder wordt verhaald, dat Aphrodite hem een broeder schonk, Anteros, den god der wederliefde. Ook worden in de Grieksch© mythologi© dri© figuren naast elkander gesteld : Eros, Himeros ©n Pothos, verbeeldende: liefde, liefdesverlangen, liefdeshartstocht. En ©indelijk zij nog opgemerkt, dat bij de Romeinen onderscheid is gemaakt tusschen A m o r en C u - p i d o, waarvan de laatste is d© hartstochtbeg©©rt©. Cupido is vooral ©en bekend© figuur geworden. Waar

de liefde zinnelijk en bovenzinnelijk kan wezen, hebben de oude Grieken deze dubbelzijdigheid uitgedrukt in de dubbelfiguur van Eros of Aphrodite Ouranios en Eros of Aphrodite Pandemo s. s)

Wat hebben wij nu in verband met het bovenstaande onder „het erotische" te verstaan?

Dit is gemakkelijker te omschrijven dan te definiëeren. En ook in de omschrijving openbaren zich nog weer verschillende beschouwingen.

De „Christelijke Ency clop aedie is hierin zeer kort en onnauwkeurig. Erotiek, zoo wordt daar gezegd, is de kunst om te beminnen, ook mirmedichtkunst. Erotisch beteekent: de liefde betreffende; ook wel: verliefd. Onder erotische gedichten verstaat men liefdesgedichten, minne-dichten, verzen, waarvan de liefde het onderwerp uitmaakt. ^) Hier worden eenige termen gebruikt, die voor het speciale begrip van het erotische te algemeen en daarbij ten deele niet juist zijn.

Prof. Dr L. J. van Holk geeft „erotiek" in deze woorden weer: „Erotiek in haar schoonsten vorm is sympathie der zielen, wortelend in het geestelijk-zinnelijk dubbelverlangen der liefde, op-Woeiend tot den humanen stijl van edele levens.') Hier wordt iets naders gezegd van het specifieke, dat aan het erotische eigen is.

Prof. Dr van Mourik Broekman geeft een breede omschrijving van het begrip Erotiek. Het begrip Erotiek kan volgens hem 'opgevat wor-'den in het algemeen als levensstuwing, waarbij dan erotiek in ruimeren zin en 'in engeren zin vallen te onderscheiden. Onder dit laatste verstaat hij het ©rotische leven met zijn duidelijk te onderscheiden sexueel karakter. Dit is dan te zien als wortelende in een universeel erotisch .leven, waarin de drang van het leven 'tot het leven en tot sameribinding van het leven, zich openbaart. Erotisch leven Is naar zijn beschouwing overal, waar uit de diepten van het bestaan de drang tot voortleven, samenvoeging, gemeenschap zich gelden doet. Het is een de levende natuur ingeschapen kracht. In het dier werkt zij als instinct, in den mensch als intstinct en intuïtie beide. Dit erotische is dan reeds een vaag besef in jonge jaren. Men geeft zich, over aan een stuwing, die onwederstaanbaar is en waarin men intuïtief zijn heil zoekt. De hoogleeraar vindt dan, dat ©en onderscheiding tusschen erotiek in wijderen en engeren zin kan helpen om de sexueele erotiek haar plaats, een zeer uitgebreide en gewichtige, en toch een ondergeschikte, aan te wijzen in het groote levensgeheel van krachten. ^)

Tegen deze uiteenzetting hebben wij twee bezwaren.

Het eer^e is, dat het ons onjuist lijkt, van sexueele erotiek te spreken. Wij stelden reeds, dat tusschen erotiek en sexualiteit wel congenialiteit bestaat, maar dat zij toch onderscheiden moeten worden.

Het tweede bezwaar is, dat het begrip universeele erotiek vervaagd wordt tot levensdrang enz. Hiermede wordt dit begrip in den grond der zaak herleid tot wat de Duitschers aanduiden met het woord: „Selbsterhaltungstrieb". Ook hier komt niet naar voren het speciale van de liefde in haar uiting als erotiek.

Prof. Dr J. Wi at er ink geeft in zijn boek: „De opvoeding tot het huwelijk" zelf geen definitie, maar sluit zich, zij het met eenige reserve, aan'b^'. wat E. Spr anger in zijn bekende werk „Psychologie des Jugendalters" dienomtrent zegt, als deze erotiek en sexualiteit streng en wezenlijk van elkander scheidt. ^) Waar wij uit hoofde van de belangrijkheid van Sprangers uiteenzetting daarover later breeder zullen handelen, willen wij hier alleen weergeven, dat deze psycholoog het ondeirscheid tusschen erotiek en sexualiteit aldus wil aangeven, dat sexueele prikkels alle corporeel (lichamelijk) bepaald zijn, terwijl daarentegen de Erotiek een geheel overwegende „seelische" vorm der liefde is 'en wel van aesthetisch karakter. Met deze grondgedachte van Spranger vereenigt zich Prof. Dr J. Waterink onder een 'tweetal reserves. Wij hopen hierop later terug te komen.

KNOPPERS.

") Dr L. J. V. Holk, „De Heilige Wake", pag. 72. Leiden, 1926.

") A. Forel, „Het sexueele vraagstuk", pag. 133 v.v. Amsterdam, 1908.

') Dr J. Waterink, „De Opvoeding tot het huwelijk", pag. 109. Wageningen.

*) Hierop wordt in onze artikelenreeks later nader ingegaan.

°) Volgens de andere beschouwing van Hesiodus is hij de oudste der goden, een der grondoorzaken van het Heelal en als zoodanig ouderloos, of de zoon van Kronos en de aarde en daarmede de god van de levenskracht der aarde.

') „Christelijke Encyclopaedic", II, 110, 1. J. H. Kok, Kampen.

') Dr L. J. V. Holk, „De Heilige Wake", pag. 82. Leiden, 1926.

') Dr M. C. van Mourik Broekman, „Erotiek en Huwelijksleven", pag. 8 v.v. Leiden, 1932.

") Dr J. Waterink, „De Opvoeding tot het huwelijk", pag. 110. Wageningen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen