Verslag van een reis naar West-Borneo.

I

In April van dit jaar heb ik op verzoek van de kerken in Frie.sland een reis naar West-Borneo gemaakt. Van dit bezoek wil ik gaarne in ruimer kring iets vertellen en ik doe dat, door mijn dagboek, dat ik in dien tijd bijgehouden heb, hier weer te geven. Dat dagboek is dus in hoofdzaak op Borneo zelf geschreven. Wel heb ik het hier en daar nog iets aangevuld, terwijl ook enkele gedeelten, die minder geschikt zijn voor publicatie, weggelaten worden.

Zaterdagmorgen, 2 April, een paar uur voor zonsopgang, kwam mevrouw Robertson, de 66-jarige eigenares van het Wilhelmina-hotel te Batavia, op mijn kamerdeur kloppen met de woorden: „Het is vijf uur, mijnheer!" Ik kleedde mij aan, en ging, na ontbeten en mijn hotelrekening betaald te hebben, in de voorgalerij van het hotel zitten wachten op de K.L.M.auto, ' die volgens afspraak mij om kwart voor zes zou komen halen. Het werd evenwel kwart voor zeven, eer de auto verscheen. Met een eveneens voor Pontianak bestemden kapitein van het K.N.I.L. reed ik daarop naar het vliegveld Kemajoran. Nadat de douaneformaliteiten vervuld waren en nadat de havenarts ons „pokkenbriefje'' gecontroleerd had, moesten we nog even wachten, voor we konden instappen. Kwart voor acht rolde de Catalinavliegboot, die zoowel van den grond als van het water kan opstijgen en er op dalen, naar de startbaan en toen de motoren warm gedraaid waren, gingen we de lucht in. Het was helder weer, maar van onze zitplaatsen hadden we weinig uitzicht, omdat de raampjes grootendeels versperd waren door de bagage, waarmee het vliegtuig volgestouwd was. Toen we in de lucht waren, kregen we van den steward elk een blad met een gevarieerd tweede ontbijt. De marconist vertelde, dat het in Pontianak zwaar regende. Boven het eiland BiUiton kreeg ik van den gezagvoerder gelegenheid een oogenblik in de cockpit plaats te nemen, waar ik een prachtig uitzicht had, zoowel op het 7000 voet beneden ons liggende eiland als op door de zon beschenen voorbijvliegende wolkengevaarten. Half twaalf streken we neer op de Kapoeas bij Pontianak. De regen had opgehouden en de zon scheen. Een motorboot kwam langszij en bracht personen en goederen, naar den steiger op den zuidelijken oever van de Kapoeas. Terwijl ik in de douaneloods wachtte, tot mijn bagage vrijgemaakt was, een proces dat zonder pijn en m.oeite verliep, werd ik door het getraliede venster aangesproken door mr Gunning, die mij nog kende uit den tijd dat wij tegeUjk in Makassar en later in Solo woonden. Hij stelde mij voor , aan mijn toekomstigen gastheer, ds N. Bergstra, predikant van de Protestantsche gemeente te Pontianak. Na het verlaten van de douaneloods' werd ik nog voorgesteld aan twee dames. De eene was de echtgenoote van dokter Harmsen, die zelf op dat oogenblik in het binnenland was, maar mij na zijn terugkeer zeer behulpzaam geweest is om mijn verblijf op West-Borneo zoo vruchtbaar mogelijk te doen zijn. De andere dame was mevrouw R., „onderlinge"! van de Protestantsche gemeente te Pontianak. Hoewel de afstand naar het huis van ds Bergstra slechts enkele minuten gaans is, was mijn gastheer, met het oog op mijn bagage, met de jeep gekomen, waarin we naar zijn huis reden. Ik werd hartelijk verwelkomd door mevrouw Bergstra in haar ruime houten woning op palen.

Pontianak bestaat uit drie gedeelten, die van elkaar gescheiden zijn-door de Kapoeas Ketjil, de Landakrivier en de stroom die ontstaat door samenvloeiing van die twee. Tusschen de drie deelen van Pontianak zijn er geen bruggen. Over de hoofdrivier kan men met een motorpont overvaren, terwijl verder de verbinding onderhouden wordt door kleine prauwen, die voortbewogen worden door pagaaien. In dit bedrijf vjnden vele Maleiers en Madoereezen een bestaan. Overdag is het in Pontianak minstens zoo warm als in Batavia, maar de nachten zijn gewoonlijk koeler. Er is electrisch licht, maar geen waterleiding. Op de hoeken van de huizen staan groote regentonnen, met een inhoud van meer dan een kubieke meter, waarin het van het dak stroomende water opgevangen wordt. Bij het huis van ds B. stonden zgven van die tonnen. De dakbedekking bestaat uit sirappen, ijzerhouten plankjes, die van een afstand gezien aan leien doen denken, omdat het aan lucht en water blootgestelde ijzerhout een zwart-grijze kleur krijgt. Hoewel het in P. vrijwel iedere maand regent, zoo is er toch niet altijd voldoende hemelwater beschikbaar. Dian is men aangewezen op putwater, dat tengevolge van den drassigen veenbodem niet bepaald reuk-, smaak-en kleurloos is, of op het sterk verontreinigde rivierwater.

Mijn gastheer, ds Bergstra, die zijn opleiding in Oegstgeest ontvangen heeft, was de eenige predikant in West-Borneo. Naast zijn gewonen arbeid in de gemeente te Pontianak, heeft hij de in het binnenland verspreid wonende protestanten te verzorgen, waarvoor hij regelmatig op reis moet. Wanneer hij tengevolge daarvan 's Zondags afwezig is en dus niet in Pontianak kan preeken, wordt dit laatste gewoonlijk voor hem gedaan door. den Menadoneeschen legerpendeta, Porawow, die tevens voorganger is van de Indonesische gemeente ter plaatse. Hij is weduwnaar en woont bij ds Bergstra in. Omgekeerd vervangt ds Bergstra zijn Indonesischen collega in diens preekarbeid, wanneer de laatste op dienstreis is om de militairen in de verschillende garnizoenen te bezoeken. De Indonesische en de Europeesche gemeente gebruiken hetzelfde kerkgebouw. Ze hebben elk één dienst per Zondag. Den eenen Zondag is er 's morgens Hollandsche en 's avonds Maleische dienst, den anderen Zondag is het omgekeerd. Er is ook nog een afzonderlijke Bataksche gemeente, die vroeger deel uitmaakte van de Indonesische gemeente, maar zich zelfstandig georganiseerd heeft, toen Porawow legerpendeta werd en dus K.N.I.L.-uniform aantrok. Deze Bataksche gemeente vergadert ook in hetzelfde kerkgebouw, maar altijd 's morgens vóór den anderen dienst.

Ds Bergstra heeft ook tot taak leiding te geven aan en toezicht te houden op de voorgangers van de Dajaksche „Christengemeenten", die zich bevinden in het gebied tusschen Singkawang en Bengkajang, respectievelijk 145 en 217 km van Pontianak verwijderd. Deze „gemeenten" zijn ontstaan tengevolge van de prediking van Ametlkaansche zendelingen, die daar vroeger gearbeid hebben. Sedert omstreeks 1936 de zenHeling J. G. Breman van de Unevangelized Tribes Mission door de Indische Regeering het land uitgezet werd, omdat hij zich schuldig gemaakt had aan oplichting en bovendien de Dajaks tegen het gouvernement opzette, heeft de Protestantsche Kerk in Indië zich min of meer met de verzorging van deze „ge

meenten" belast, door aan den predikant te Pontianak, (altijd een oud-zendeling), te dien aanzien een opdracht te geven. Hoewel ds Bergstra tenvolle doordrongen is van de noodzakelijkheid van dezen arbeid, noodzakelijk vooral ook omdat de goeroes over het algemeen een zeer gebrekkige opleiding ontvangen hebben, is het tem niet mogelijk meer dan een keer of drie, vier per jaar enkele dagen naar dat gebied te gaan om aan de goeroes eenige leiding te geven. Hij beseft dat dit volstrekt onvoldoende is en dat, wil het werk goed gebeuren, iemand zich geheel er aan moet kunnen geven. Hij hoopt dan ook zeer, dat de Friesehe kerken met haar zendingsarbeid in dit gebied zullen beginnen en dan tevens de zorg voor deze „gemeenten" van de Protestantsche Kerk overnemen.

Zondagmorgen, 3 April, heb ik een kerkdienst bijgewoond van de Indonesische gemeente.' Porawow, die naar een conferentie van legerpendeta's in Makassar was, werd ditmaal niet, zooals gewoonte is, venrangen door ds Bergstra maar door een Batakschen goeroe. Deze voorganger heeft wel gesproken over den zoendood van Jezus Christus, maar zijn preek was sterk moraüseerend. Ter „opluistering" van den dienst werd om beurten gezongen door een Ambomieesch en een Menadoneesch koor, maar ik vrees, dat zingen, zooals het daar geschiedde, bijdraagt tot verduistering van het Woord. Er bestaat naijver tusschen de koren en daarom kunnen moeilijkheden alleen voorkomen worden, door beide koren in eiken dienst te laten zingen. Samensmelten is niet mogelijk en een regeling, waarbij elk koor maar éénmaal in de veertien dagen zingt, zou op verzet stuiten!

's Avonds preekte ds Bergstra voor ongeveer 40 kerkgangers in het Nederlandsch over Markus 14 : 38. Gemoedelijk orthodox. De „onderlinge" ontbrak.

Maandagmorgen, 4 April, vertrokken ds Bergstra en ik om 8 uur per jeep naar Singkawang. Behalve onze bagage was ook een partij kleeding en andere door Amerikaansche kerken voor de Dajakgemeenten geschonken goederen ingeladen. Eerst moesten we per motorpont de Kapoeas overbezet worden. Daar de pont slechts twee auto's tegehjk vervoeren kan, veroorzaakt dit veer soms langdurig oponthoud. Bij de tweede afvaart na onze komst aan den steiger, konden wij mee. Drie kilometer buiten Pontianak passeerden we den evenaar, kenbaar aan een eenvoudig monument. De eerste 20 kilometer en nog enkele korte stukken verderop van den 145 kilometer langen weg naar Singkawang zijn geasphalteerd. Overigens is het een macadamweg, waarvan sommige gedeelten met redeUjke snelheid bereden kunnen worden. Uitgestrekte complexen met kokospalmen en groote rubberbosschen van de bevolking beheerschen het landschapsbeeld. Hier en daar liggen enkele sawahs (natte rijstakkers) en soms reden we langs moerassen. Hoewel de weg vrijwel over den geheelen afstand tamelijk dicht langs de kust loopt, is de zee slechts op enkele plaatsen zichtbaar, omdat de begroeiing het uitzicht belemmert. We passeerden verscheidene moskeeën, bedehuizen van de Mohammedaansche Maleiers. De meerderheid van de bevolking bestaat in deze streek echter uit Chineezen.

In het bijna geheel Chineesche Mempawah, ongeveer halfweg Singkawang, werd even gestopt om een kop koffie te drinken. Zoo'n Chineesche stad lijkt wel een en al winkel. Slechts hier en daar ziet men een timmermanswerkplaats of de zaak van een anderen ambachtsman, naaar verder zijn het allemaal winkels. En al die winkels Ujken op den vwnkel van Sinkel, waar alles te koop is. Textiel, eetwaren, servies, rook-. artikelen en ijzerwaren kan men in een en dezelfde zaak koopen. Vrijwel in eiken winkel, zoowel hier als in de andere door mij bezochte plaatsen, trof ik melk van het merk de Friesehe Vlag. De prijzen daarvan waren niet overal gelijk, maar een blikje met 397 gram gesuikerde gecondenseerde volle melk van het genoemde merk kostte ongeveer een rijksdaalder.

Voordat we dien dag onze bestemming bereikten, hadden we nog een tweede oponthoud, nu niet om koffie te drinken, maar om een leeggeloopen band te vervangen. Op zichzelf is dat natuurlijk iets heel gewoons. Maar cds.je zoo'n karweitje moet verrichten, terwijl de zon recht boven je hoofd staat te branden, merk je dat het warm is in Indië. Inclusief dat oponthoud duurde de geheele rit vijf uur, zoodat we om één uur in Singkawang aankwamen.

De bevolking van Singkawang bestaat voor tweederde uit Chineezen. Er is electrisch licht en zelfs waterleiding, waardoor het bevoorrecht is boven Pontianak. Vroeger was het de standplaats van een assistent-resident en een controleur. Thans is er nog slechts een assistent-resident. Evenals op de meeste plaatsen is ook hier de (Nederlandsche) controleur vervangen door een Maleisch bestuursambtenaar, die geen controleur, maar onderafdeelingschef genoemd wordt. Aan dien onderafdeelingschef, genaamd Firdaoes, hetgeen paradijs beteekent, moesten ds Bergstra en ik toestemming gaan vragen in de pasanggrahan te overnachten. Een pasanggrahan is een logeergelegenheid, die in de eerste plaats bestemd is voor doortrekkende overheidsdienaren, maar wanneer er plaats beschikbaar is, mogen particulieren er ook gebruik van maken, natuurlijk tegen betaling. Er was plaats, dus konden we er in trekken. De middagmaaltijd in de pasanggrahan was nagenoeg afgeloopen en er was niet genoeg eten meer om ons voor te zetten, volgens den Javanaanschen beheerder. Hij kon wel een maaltijd klaar maken, als we een poosje geduld hadden, maar dan moest hij eerst nog de ingrediënten gaan koopen. We hebben toen maar beslist, dat we* in een Chineesch restaurant zouden gaan eten. Achteraf hebben we daar spijt van gehad, want het eten bij den Chinees was duur en onsmakelijk.

Er is in Singkawang een Indonesische Protestantsche gemeente, die nagenoeg geheel bestaat uit leden, die van elders gekomen zijn, voornamelijk militairen en ambtenaren met hun gezinnen. Voorganger is de Ind. leeraar 1-ste' klasse Silitonga, een Batak. Ook is er een Chineesche gemeente. Deze heeft geen geordenden voorganger. Er komt slechts zeer zelden een Chineesch predikant van Java om hier de sacramenten te bedienen. De kerkdiensten worden gewoonlijk geleid door een Chinees, die in de week werkzaam is in een handelszaak. Beide gemeenten vergaderen in hetzelfde kerkgebouw, dat vroeger ook voor HoUandsche diensten gebruikt werd. Voor den oorlog woonde hier de Zwitsersche zendeUng Bart, die zijn zorgen uitstrekte over alle drie de bevolkingsgroepen. Deze ds Bart is door de Japanners vermoord en Silitonga woont nu in zijn huis. Het aantal protestantsche Nederlanders is nu zoo gering, dat ds Bergstra voor de diensten, die hij voor hen houdt, geen gebruik maakt van het kerkgebouw. Dienzelfden avond heb ik een door ds Bergstra in een particuliere woning belegde godsdienstoefening bijgewoond, waar behalve ds B. en ik vijf personen aanwezig warenissswrf , ; • iméi •*

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen