1933 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 13

7 Uit deze conditioneele samenhang wordt nu eerst een teleologische, wanneer het effect als doel wordt gesteld. Dan komt er dus van buiten af een nieuw moment bij, de wil van den mensch, die, over de geheele reeks heengrijpend, het effect als doel stelt. Wat eerst nog voorwaarde was, wordt nu plotseling middel ter bereiking van het doel. Door de doelstellende acte krijgt de oorspronkelijk causale reeks, die door zuivere omkeering een conditioneele werd, een geheel nieuw aspect en een teleologischen zin. Nu worden met betrekking tot het laatste lid der reeks alle momenten weer in een nieuw verband samengevat, dat, tegenover het verband der oorzakelijke aaneenschakeling als nexus effectivus, nu nexus finalis heet. Het doel immers beheerscht nu alle leden, het geheel de deelen. Het bestaan van het deel wordt nu slechts als middel begrepen, en in betrekking tot het geheel gedacht. De middelen zijn er ten slotte alleen om het doel, dat er zoodoende eigenlijk weer oorzaak van is — immers de voorstelling er van werd motief tot handelen — en in dat opzicht als doeloorzaak, als causa finalis wordt omschreven. Terwijl de causale verketening der dingen slechts de werkende oorzaak, de causa efficiens kent, treedt in het teleologisch verband de doelcausaliteit, de finaUteit naar voren. Zij is de eigen oorzakelijkheid der teleologie, die reeds door Aristoteles is onderkend, waar hij twee soorten oorzaak onderscheidt: ro ov évexa xm TO èf am/^^;;;? (alter cuius gratia, et alter e necessitate) '), de oorzaak waarom, en de oorzaak waardoor. Zoo is de oorzaak, of een der oorzaken, van het opschieten van het koren het zaaien van den landman. Maar de voorstelling van het gewas, van den oogst, was omgekeerd oorzaak voor den landman tot het zaaien. De wisseling van causaal, conditioneel en teleologisch verband herkent men ook zeer zuiver in de beschouwing van theoretische en toeAlle factoren van een gebeurtenis zijn voor het tot stand komen ervan gelijkwaardig, voor zoover ze noodig zijn (effectieve aequivalentie der voorwaarden). ledere gebeurtenis of toestand is eenduidig bepaald door de som van haar voorwaarden, en is daarmee identiek. Het conditionisme biedt een oplossing voor allerlei problemen, ook de vraagstukken van het levend organisme lost het op eigen wijze op, en verwerpt daarbij iedere vitalistische opvatting. Het conditionisme wil meer zijn dan e«n wijze van denken of voorstelling, maar dient zich aan als wereldbeschouwing. (Zie Verworn, Kausale und konditionale Weltanschauung. Jena 1Q28). 1) Schopenhauer. Siimtliche Werke II, bl. 389 (Reclam.)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen