1941 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 90

78 een geest" (tot zoover Laplace, D u b o y s R veivolgt ) , I n d e r d a a d zooals de astronoom slechts m de vergelijkingen van de maansbewegmg een zekere negatieve w a a r d e aan den tijd behoeft toe te kennen, om vast te stellen of er een zonsverduistering m den Piraeus w a s toen Peiicles n a a r E p i d a u i u s scheep ging, zoo zou de geest, dien Laplace zich denkt dooi behooihjke discussie van de wereldfoimule ons zeggen wie de m.an met het ijzeren maskei geweest is en hoe de ,,President" te gronde gmg Z o o a l s de astronoom den dag voorspelt w a a r o p na jaren een komeet weder opduikt uit de diepten van den hemel, zoo zou die geest uit zijn vergelijkingen den dag afleiden w a a r o p het Grieksche kruis weer zal schitteren op de A y a Sofia of w a a r o p E n g e l a n d zijn laatste steenkool zal verbranden " Dit determinisme is verdedigd is even fel bestieden — en een questie, die de moeite van bestudeering w a a r d is, is het nog steeds E n dat zelfs niet alleen om zijn eigen direct (historisch of actueel) belang E r is namelijk nog deze zijde aan de zaak dat alléén al een critisch onderzoek van de mogelijke formuleering van het probleem, zijn onvergelijkelijke w a a r d e heeft door het in 't licht halen van de vooronderstellingen van het probleem vooronderstellingen die tegelijk de grenzen, waarbinnen het zm heeft afbakenen — mdien het überhaupt zm heeft In ons geval brengt ons deze prae-alabale questie nu juist bij zeer algemeene vragen n 1 die naar de grenzen van het terrein van onderzoek der natuurkunde, zoowel n a a r de zijde der wiskunde als naar die der biologie E n het is m de eerste plaats deze kant van de zaak, waarvoor ik de a a n d a c h t zou willen vragen Sprekende over het determinisme staan we dus allereerst tegenover de term en vragen we ons af wat wil dit woord zeggen'' O m hierop een antwoord te krijgen, kunnen we twee wegen inslaan m de eerste plaats kunnen we de histoiie hierover gaan raadplegen en gaan uitzoeken w a t deze en wat gene er precies onder verstaan heeft m verdediging of bestrijding D e andere weg is deze, dat we zonder veel omhaal zelf een afspraak zien te maken, een omschrijving zien te geven, die zm heeft en die het gebruik van het w o o i d m de literatuur zoo goed mogelijk bestrijkt A a n dezen tweeden weg willen we hier de voorkeur geven E n wel m de eerste plaats om de eenvoudige reden dat een historische studie niet m de bedoeling lag M a a r aan den anderen kant krijgen we uit de zorgvuldige opsteUmg en het cntisch onderzoek van zoo'n omschrijving ook direct en onvermengd de voordeelen, die ik boven noemde als aan zoo'n vooronderzoek verbonden, en waarom het me m de eerste plaats te doen w a s W e gaan dus het geheel van gedachten die zich rondom het woord determinisme bewegen, maar dadelijk eens schematiseeren door twee omschrijvingen, of wilt ge definities en spreken van ,,determinisme m ruimeren z m " (gedetermineerd m ruimer zm) en ,,determinisme m engeren zm".

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen