1946 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 15

9 dominee of priester 28). Uit dit alles wordt ons wel duidelijk, dat empirische, proefondervindelijke wetenschap een belangrijke plaats ingenomen heeft in het cultureele leven van de 18de eeuw. Deze voorliefde voor de ervaring had echter een diepere oorzaak dan de modezucht van het publiek. Rationalisme en empirisme.

De 18de-eeuwsche natuuronderzoekers voerden bewust een strijd vóór het empirisme, vóór de heerschappij der ervaring, tegen het rationalisme, tegen de heerschappij van de Rede. In Frankrijk oefende omstreeks 1700 het cartesianisme de heerschappij uit; in Holland, dat reeds vóór Frankrijk aan zijn universiteiten cartesiaansche hoogleeraren telde, was het precies zoo. Nu is voor Descartes (1596— 1650) de physica in wezen, evenals de wiskunde, een wetenschap van aprioristisch karakter. Zijn uitgangspunt is, dat het wezen der materie de uitgebreidheid is; hij vereenzelvigt meetkundige en physische ruimte en zal dus in meetkunde en natuurkunde dezelfde methode : de deductie, toepassen. De grondwaarheden der wiskunde, dus ook die der natuurkunde, zijn ons aangeboren; wij kunnen die wetenschappen in groote lijnen uit onszelf, buiten de ervaring om, met de Rede deductief ontwikkelen. Zijn theorie van het licht (begin Dioptrique) en van de elementen (Météores) zijn volgens hem te deduceeren uit „zekere wetten, die God zóó ingesteld heeft in de natuur en waarvan Hij zulke begrippen ingedrukt heeft in onze zielen, dat wij — na voldoende overweging •— niet zouden kunnen betwijfelen, dat zij nauwkeurig gevolgd worden in wat is of wordt in de wereld" 29). Het experiment mag achteraf bevestigen wat voor de Rede tevoren reeds vast stond; hij gaat bij de behandeling van de stootwctten zelfs zoo ver te beweren, dat als de ervaring het tegendeel toont van wat de Rede vast stelt, hij toch meer geloof aan de rede dan aan het zintuig zou hechten ^o). Hij verklaart zijn grond"*) Mornet, Les sciences etc. p. 71 : „L' histoire naturelle du 18e siècle est pour une large part une science ecclésiastique; on peut assurer que Ie 19e a fait d' elle une science laïque". ^*) Oeuvres de Descartes, éd. Adam et Tannery. Tome VI, Paris 1902, p. 76, regel 22. Et ie ne les (scil. les causes) ay nommées des suppositions, qu' affin qu' on sgache que ie pense les pouvoir deduire de ces premieree veritez que i' ay cy dessus expliquées (Discours de la methode). ^O) Oeuvres, Tome IX, Paris 1904, p. 93 : Et les demonstrations de tout cecy sont si certaines, qu' encore que 1' experience nous sembleroit faire voir Ie contraire, nous serions neantmoins obligez d' adj ouster plus de foy a nostre raison qu' è nos sens. (Principes de la philosophic, sec. partie. § 52).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen