De vrijheid der vrije school.

I.

Er is in onze .dagen sohier geeto. dan'kbaarderi onderwerp dan de vrijlheid.

Wie 'haar lol gaat verkondigen, en tevens kans ziet om aan Ideze lo-frede ©en vurig pleidooi voor het recht te verbindein, kan vrij^l zeker zijn van Ide belangstelliwg der schare, want er golft ©en vloed van vrijheidszucht oivter deze wereld. Alles zint op vrijimajkang. W, at vroejger aan' geten gebondienheid dacht en zich niet onvrij' gevoelde, rukt nu aan d© baniden, en op| ieder terrein wordt de leuze der vrijheid als par^iol tot den Sitrijd' dmhoog igehetven. Daarom is hiet mieler dan ooit noQidzeÉi'elijfc, dat wij onS vam' het wezen en d, ein oorsprong dier ware vrijheid zuiver reklenschap geven, en. kalm.' len nuchteren bezien, waarvan |en waartegenaver wij! biegteeren vrij' t© zijn.

Die eisch geldt ook voor h|et 'terrein van het onderwijl.

Voor (dat [terrein nielt het minst, want op dijt gebied is onder len door onls altooB voor d© vrijheid gevochten, en onzfe schoolstrijd is ingieztet en voortgezet , ailB een worsteling; voor de vriji© school. Dat vrijheidsideaal heeft de oude'ren .bezield. Voor dde vrijheid zijn onwaarideerbiar© O'ffers gebracht. Aam de verwerkelijking van dat ideaal zijn schatbe'i^ aan lielde en .toiewijdlnig', aan Krachten en geld, aain opoffering jen zelfverloochening ten koste gelegd, en in diien heroielklem kamp' is het woord vrijheid niet een leuz^ geweest, die diienen möesit O'm de S'Chare Oip te windien; , of d© mteWscihen me© te^ krijgen, of opgeblazien geestdrift te kweekfen, dooh ©en beginsel, dat st'cun, vond in di© overluiging des harten, en d© v©rtolking! wajs van eien hoog© leivensnoodzialBelijkheid.

Welnu, di© vrijheid vrajagt in ppze dag^n nieuwe belangstelling.

'Wij worden van all© k'ajnten weer opgeroepten om I© walk'en voor de vrijheid der vrij© school, en — is dat nu iQOiodig ? Het zijn tooh de gouden tijden jd'er pacilioati'e. De s'trijd voior de gelijkstelling is toch beëindigd. iDe vrede is' op royale wijze gesloten. Het vredesverdraig werd: plechtig geteekend, ©n hebbeja wijl niet aileis, wat wij' wenschen? Is er geen grondwettelijke gelijkheid verkregen? Zijin Iniet , all© Ënancië©l© moeilijkhedeti uit den weg geruimd ? W'crd ons geen recht gedaan ? Kunnen we niet gehoor gte'ven aan Da Costa's oproep: Bouwt scholen! Ja — en Gade de eer voor al het goede, wat Hij^ onsf in hiel laatste jaar schonik, en toich...; todh hoort ge hier fluisteretó, en daar moimpelea, len ginds op: luider toon roepen, dat onze vrijheid gevaar loopt, en We ten zeerste op onze hoed© moeten zijjn, om, niet in de gouden ketenen, waarpie© onze scholen aan den Staat ge bonden zijtn^ 'onze zieMstandigheid te verliezen.­

Moeten we aan dat vermaain gehoor geven? Is onze vrijheid waarlijk in perikel?

Op die vraag künnien we alleen een antwoord feeven, wanmieer wijl 'ons duidelijk voors'tellen, wat onder die vrijheid der vrije school to .'verstaan zij, ©a tolt dat reciht verstanid komien wij niet, of ^ we moeten ons eerst hebben ingedadh't, wat principieel len.materieel jn het begrip, vrijheid' ligt op'gesloten.

Wat heteekient höt eigenlijk vrij' te zijn? Bes'taat de vrijheid hierin, dajt mieji los is va^i all© banden, en ten eenenraale onafhanikblijk van hetgeen buiten ons is? Allerminst, want vrijheid is heel iets anders dan ajnarcihie. Vrijheid verschilt he'melsbreed met bandeloosheid. De hoogste gebond'enheid is zelfs d© hoogst© vrijheid, en wij behoeven slech'ts onzen h\ik te slaan in het scheppinigBleven ronidom ons, of 'wij' begrijpen dat de vrijheid heel iets anders is, dan wat zondige en naar losbandigheiid jageu'de mienschen ervan gemaakt hebben. Een organisme is immers dan alleen vrij, •waimeer het zich bewetegt binnen d© grenzen, die God heeft gesteld, ©n zich ontwilckelt in de levenssfeer, die de Alniachtige gtegeven heeft. Een planeet is vrijj zoolang , Z'e door het heelal voortsnelt in de door den Scih©pper geltrokken banen. Een visch is vrij', zoolang jdit dier leeft binnen den kring van het water. Een boom groeit vrij, wanneer zijn wortelen in (den bodem zijn vastgehechit, doch worden ai di© handen losgescheurd, en al do'ze schepselen buiten hun grenzien gebracht, om z.g.n. zich in vrijheid te kunnen bewegen, dan botsen de planeten! m sterft de visch op; ihet droge, |en verdort de uit Idem bo(dem gemikte boom, en nog aütijd is de kbnnis: , der ellende uit de wet, wanit in de wet (en haar onderhouding ligt het geheini van alle leven en vrijheid.

Daarom is vrijheid geea losbandigheid. Zij! js ©etilder het legenovergeisiteilde, n.l. de gehonidenhieid.

Zij is de onderwerping aan de wet, mits' ge.d© wet zuiver neemt. Groien van Pri'nstere'r heeft ©r reeds in zijn j, Ongelooif en Revolutie" pp gewezen, dat deze regel alleen kan aanvaard woriden, wannieeir miet de 'wet bedoeld is die> wc'lke rust op de lerklentenis, van den hoogsten, Wetgevea-, d.i. wanneeïi de wiet i's of rast in Gods wet. „Maar wij zeggen dit niet, zoo de wet de wil, het goedvinden, Ie boin pi ais ir der meerderheid is: wij' zouden, al hadden wiji den Bijbel verworpen, door heidensdhe wijbhieid te sdhand© wordien gemaakt. Als de vrijheid het onvoorwaardelijk gehoorziamen aan menschelijk w©rbi^agen is, dan is zijl ©en jhersenschim."(1)

Nu wensch'en wiji lonis; van die he'tóens'chim' verre te boud'en.

Voor ons! is! 'de wet altoos de gebondenheid ^iistii God, en op dat standpunit is d© waarachtige vrijL beid de ondexTwerping aam' den Heer© zeU, wamt God is aitoos in Zijn wet, len de band aan Hem en aan Zijn .Woord en fdi'enst is ld©.hoogste vrijheid. Dait heeft Christus ons ook geleerd.

Hij heeft den Joden en ons gepredikt: Indi'en dan de Zoion u zal h©bben vrijgemaakt, zoo zult gij! waarlijk vrij' zijn" (Joh. 8:36), en lioe maakt de Zoon ons vrijl? Zeker door de heers c|happ(ij des duivels: e verniletigen., en de banden met de zonde te breklen, iöni ons uit satan's! gevangenis' t© v©rliossen, doch als' Hij; ons daaruit redt, laat Hij! lons ni©t aan onszelf ov©r. Dan geeft Hij ons nielt prijte' aam eigen willekeur en goedvinden, doch op hetzielfde oogenblik, dat hij' .satan's kptenen; slaakt, bindt Hij ons jaan Zic'h met de heerlijfestó banden van liefde en genade, en ini die bandem en onder die 'heerschappij! zij|n wij' waarlijk' vrij', en 'dielS: aarlijk zialig.

Ik ziou dujs: met 'mijn onderwerp s^p'oedig klaar kunnen zijn.

Als de vraag gesteld wordt: Wat is' de vrijheid, de waarachtige en hooigtete vrijheid der vrijie school ? zloiu geantwoord kunnen worden: d© ware vrijheid is de onderwerping aan God, en het onderwijs! is dan in den meest rijklen zin van het woord vrij, wanneer het den Heere dient en Hem alleen. Hieruit volgt dus, dat id'eëel en principieel genomen, alleiai de ohristelijlkie scihool, die zich buigt voor het Woord Gods, een vrijie sctool is. Slechts dit onderwijs, dat zich leiden laat door de openbarimg van Jezus Christus', kam op dien adeldoan der vrijhei'd bogen, — i©n wö moeten ons dien adeldomj nimmer laten ontnemien. 'Niet het minst zullen wij' op het terrein der school met alle kracht hieraan vasthouden, dat het gelheim der ware vrij!heid nergens andeïs' gelegen is^ dan in de vreeze Gods, en in den band aan den Zoion des Vaders, !Die, om ons vriji te malklen, gesprok'en ien verwerkelijkt heeft: Zie, Ik komi om , XJwen wil te doen o God!

Met dit ailas' zijln w© echter niet gereed.

In het voorgaande hebben wij' de vrijheid alleen bezien van haar meest-ideëeie zijde, en aan deze zaak zit toch nog ©en landere kant. Wanneer wij spreklen over de vrijie school, bedoelen we nog iets anders, en we moeten dit begrip ook' historisch verklaren. Want dit quahtatief „vrij" heeft in den loop der jaren en gedurende dien gamseheta sohoolstrijd niet alleen de beteektenis van „chri s telij k" of „overeenstemmend met Gods wet", maar het Iheeft ook den zin'yan niet gedwongen door den Staat. Want, zoo zet !Dr Kuyper in zijn bekend verweerschrift tegen Dr Bronsveld uiteen, „in ganisch het verloop, dal de strijd over het ond'erwijte van 1830 tot mu 1880 nam, h©©ft m'em form'eelrnet „vrijheid van onderwijs" of „vrije school" nooit iets lan'ders gewild of aangeduid, dan dat particulieren vrijheid op eerlijken voet zouden erlangen om bij.lzondere ^^scholen op te richten, (en 231 dns niet geid'wongien •zouden zijn gebruik te. m'aken van het oniderwijte, dat de Staat gaf. Vrijheid stond tegenover R ij fc' s m o n o p o 1 i - e. Tiege-nover den, vóór 1848 bestaanden dwang ooi te gaan waar de Staat goedyonid u een gielelgenheid te openen. „V r 'rjheid van onderwijisi", en „vrijheid van bij z onder onderwijls" wasi yolkiomen gelijkluidend ©n één". (2)

Deze omfechrijiving verheldert het 'terrein terstond. Met de vrijheid (der vrije school wordt d'us allerminst beidoeld een lan'archie, die het oind©rwijls' zou schaden, maar de vrijlheid der oudetó, om' voor hun (kiniieren die scholen te fciezieai, en aan hum kinderen dat onderwijs te doién geven, waartoel zij volgens hun geloofsovertuiging en cionsci'eiitie ge^ houden zijn. Of wil men het nog anders uitgedrukt, en dan speciaal in verband met onze christelijpj.te' scho'lem: onztei christenouders gtevoelem zich van Gxjdsweg© jgeroiepen, om' ook met hum kinideiren' en miet de oipvoieding; en de vormin'gl van die (kinderen te staan in de vTijhe.id, met welke Christus'' ons heeft vrijjgpmaaJkl, en nu moaten zij' volle vrijheid erlangen om' aan die roeping gevolg te kunnen geven.

Daarin miag niemiand hen hinderen. Aan die vrijheid mag niemand tomen.

Op de vervulling van die taaie hebben zij alle recht, . want God 'heeft hun de kinderen gegeven, en op hem rust di© taait die kinderen op te voeden, en te vormen tot mlensohem God's. Voor die kïndereh zijin zij' aanspraik!elijk, len niemand anders'. D© Staat niet. Geen willelkleuri'g© gro'ep van m©nschen. Geen onderwijzer feelfs, maar zij' alleen, en daarom moet hun ten volle Ide vrijh©i'd gelaifien worden, om het onderwijls aan hun kroost zóó in te richten, dat de waarachtige vrijheid toit haar volste rechlt komt. Voor di© ouder-vrijheid is onze schoolstrijd gevo'erd-

Voor die vrijiheiid Jder clonteciientiè zijn tal van offers gebracht, en neen, die kamp is' niet gteworsteld om wat jsubsidi'e , te k'rijigen, en ztelf schooltje te spelen, maar oni' voor zichzieLf de! vrijheid te garamdeeren, waarop zij 'krachtens hun ouderrecht aanspraak mogen maken. En dit recht nu werd betwist door hiet Liberalisme, ' dal het Staatsm'anopolie verdedigde, en d© oiiüers wilde dwingen te gaan, waarheem zij', de overheersdhende richting', decT'et'eerde. Di© vrijheid werd geknecht door hen, di© uit ©en aanidoienJijke '©'enheidszucht aJle kind©ren des voKs op' een godsdienstloo'ze^ neutral© school wilden vereenigen, doch O'nz© Christem-ouders hebben gezegd: Dat jji^dgem wij hiet em willen wij' niet. Wijl (kutmem ons niet onderwerpen aan uwi dwang, en... ze hebb'en zoolang gestre'den, toljdat eindelijk! de miacht der S'taatsoverheersdhing bralè, en Ihet Liberalisme z'n graf vond in hetgieen het als z'n sterkte h'^sichioiuwide. '

1) „Ongeloof geloof en Revolutie".-KairïptMi 1904, pag. 183, 184.

2) „Strikt genomen. Amserdam 1880, pag. 38.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen