LITERATUUR EN KUNST

Een bekroond boek.

De Straat van de Visschende Kat, door Jolan Földes. — H. F. Leopold's Uitg.-Mij., Den Haag.

Er zija menschen, die ten opzichte van een bekroond boek bij voorbaat al een scepitische houding aannemen. En die laouding is niet altijd ongerechtvaardigd. Immers, bet gaat bij roman-prijs­ vragen als bij schoianhddswedstrijdlen. Laten we aannemen dat de jury inderdaad de schoonste der schoonen uit de rij kiest, maar d'an blijft toch die vraag: zijn er onder degenen die niet naar den plinjs meedongen soms geen gratiën, die de bekroonde ver in de schaduw zouden steUen? Er zijn schrijvers, die aan ©en prijsvraag niet mee zouden idoen. "Wie denkien b.v. aan een figuur als Aart van der Leeuw, wiens „lOeine Rudolf" voor vele bekroonde boeken niet behoeft onder te doen. Zijn boeken zullen nooit „modeboeken" worden. Ieder acht zicla aan zijn literair fatsoen vörpilicht, toch minstens één deel van de trilogie van Gulbranssen te bebben gelezen (waarmee overigens niets ten nadeele van deze trilogie bedoeld wordt), maar een boek als hel fijnzinnige, tintelende „Ik en mijn ^speelman" wordt door den gemiddeldien romanlezer niet gewaardeerd.

En toch, wie dit boek van mevrouw Jolan Földes, dat voor alle étalages te vinden is, (of te vinden was, want roem verwelkt snel), met den bedenkelijken naam van „modeboek" zou willen disqualificeeren, en daarom ongelezen laten, doet dit bekroonde werk onrecht. Wlant „de Straat van de Visschende Kal" is niet alleen een merkwaardig boek, het is ook een mooi boek.

Het is te begrijpen dat juist in een internationale prijsvraag (twaalf landen verleenden hieraan hun medewerking), dit boek bekroond werd. Want deze Hongaarscbe schrijfster geeft hier een stuk leven, zooals dat in dei na-oorlogsche jaren geleefd werd door de „Heimatslosen", door de uitgewekenen. Na den aorlogs-wereldbrand hebben ze hun vaderland verlaten, en nu leven ze in een vreemd land, als ballingen. Mevrouw Földes onderscheidt drie soorten emigranten: zij die om politieke redenen hun vaderlanid' hebben moeten verlaten; zij die om economische redenen naar het buitenland trokken, en tenslotte de gxoep van hen, wie de grond in het vaderland te heet onder de voeten werd, m.a.w. die gedwongen werden in 't buitenland een heenkomen te zoeken.

Tot de tweede groep behoort het gezin van den ©erzamen Hongaarschen bontwerker Barabas. Hij kan in Budapest den kost niet meer verdienen, Biontmantels zijn daar geen dagelijksche dingen meer. En er zit nog precies genoeg van den avonturier in vader Barabas, om toet zijn degelijke, provinciaalsche vrouw en hun drie kinderen naar Parijs te trekken, waar een goed vakm^an nog wel zijn brood kan verdienen. Uit de Budapester proletariërswijk wordt dit (gezin overgeplant naar de „Rue du Chat qui Pêche", in het hartje van Parijs, waar een wonderlijk conglomeraat van nationaliteiten en rassen leeft, of zich in het leven tracht te houden. Ontworstelden zijn het, ballingen, eenzaam levend in de wereldstad Parijs.

Daar is Bardichinov, de oude Russische edelman. In zijn paleis in Sint Petersburg is nu de stadsreiniging ondergebracht. Daar is Liw, de sympathieke Litausche sociaMst, in zijn vaderland door de contra-revolutionairen ter dood veroordeeld. Ze spelen samen hun spelletje schaak, en de oude Russische bankier hoopt de revanchepartij .over een jaar — maar nu heusoh uiterlijk over een jaar — in zijn paleis te Sint Petersburg te kunnen spelen. Ze debatteeren eindeloos over politiek, en Bardichinov zegt: „Mijn vrienden hebben hen (Livv's familieleden) in den dooid gejaagd, zooals z ij n vrienden m ij beroofd hebben. En nu zitten we hier, twee zwervers, en som's debatteeren wij er over wie van ons tweeën voor het ware ideaal kapot gemaakt werd". Daar is Alvarez, de Spaansche anarchist. Vader Barabas kijkt hem aandachtig aan als hij aan hun tafeltje in de tapperij verschijnt, want tot nu toe dacht liij dat anarchisten bommen in hun vestzakje droegen, en rauw menschenvleeseh aten. Zooiets doet Alvarez niet. Hij bestelt framboKen-limonade, want hij is geheel-onthouder en vegetariër. Hij is een oude heer met grijze haren en een roodbruin gezicht, binnen tien minuten legt hij zijn heele anarchistische opvatting uit, 'en de sinds jaren durende politieke debatten gaan nu, verrijkt met Inieuwe stof, onveranderd door.

Ook wordt het gezelschap in hot tapperijIje op ©en dag verrijkt met een nieuw lid, een Griekischen vluchteling, Papadakis. Hij geeft ©en schreeuw als hij binnenkomt, en drukt de negenjarige Klari Barabas legen zich aan om haar te knuffelen. „Met een stroom van woorden vertelt hij opgewonden en koortsachtig bevend over de avonturen van Kondylis in Klein-Azië, over den guerilla-oorlog van Kemal, over den nacht toen zijn \Touw door de Turken vermoord werd en zijn huis boven zijn drie kinderen in brand gestoken. Hij vluchtte van Kondylis naai- huis, door de Turksche voorhoede heen, want er kwam bericht, dat de troepen van Kemal daar langs zouden 'trekken. Hij vluchtte naar huis en vond rookende puinhoopen.

„Het oudste kind was nel zoo groot als zij", wijst hij op Klari, en drukt haar tegen zich aan. Ze leunt tegen den schouder van den Griek en luistert naar zijn w^oorden, alsof het een kindersprookje is wat hij vertell. Kindersprookjes zijn zoo in 1922 in Europa".

• Tusschen al deze menschen leeft hel gezin Barabas, groeien hun kinderen op. Voor de ouderen is aanpassen het moeüijkst, de kinderen hebben hun jeugd mee. Wel worden ze in hel begin op school aangestaard alsof ze kannibalen zijn, maaial gauw zien de kinderen dat Klarli Barabas nel zioo'n kind is als zijzelf, dat ze de beeldspraak van een uitgestoken tong verstaat, en dat ze net zoo hard kan gillen als zij.

In deze zelfbewuste, nuchtere jongste Barabas heeft Jolan Földes een prachtige gave figuur ge.. geven. Zij is tenslotte de ©enige wie het gelukt ©en echte Fransche „Claire" te worden, want ook Janni wordt geen Parijzenaar, al heel hij Jean. En Anna Barabas wordt wel een Parijsche coupeuse, maar blijft een Hongaarsche jonge Vrouw.

Er ligt een stiUe, groote tragiek in de teekeniijg van deze menschenlevens, van deze vogelvrij'eii. Een tragiek, die waarlijk niet alleen uitkomt in die iaan scherven geslagen levens van een Papadakis en een Alvarez, maar ook in hel gezin Biarabas, dat toch een net burgerlijk bestaan leidt tussdhen de emigranten. De goede, degelijke vrouw Barabas, die een dochter van een ambachtsm; an uit de provincie is, kan op den derden schooldag van Janni en Klari niet bekomen van haar verbazing en verontwaardiging. „Eenstemmig eischen de beide kinderen een „quart de rouge" opi, de kwart liter rooden wijn, die een normaal en onontbeerlijk •oniderdeel is van het twaalf uurtje van ©Ik Fransoh schoolkind. Vrouw Barabas had er gewoon verstomd van gestaan, en voor haar oogen was het bekende aanplakbiljet uit Budapest verschenen: „Alcohol is vergif, alcohol stompt af, alcohoj brengt verderf!".... Ze gaf de kinderen allebei een mep om hun ooren, toen brak ze in jammeren los. Ze schold op de school, op het land, op do regeer ing".

Als ze echter merkt, dat de kinderen op school wijn van de anderen krijgen, uit medeMjden, en dan somsheel wat meer dan een kwart liter, geeft ze toe.

„Dien beelen dag had vrouw Barabas met behuilde oogen rond geloopen. „Ze richten mijn ikinderen te gronde", prevelde ze verbitterd. Maar den volgenden dag gaf ze Anna geld om ©en halve liter wijn voor de kleintjes te koopen".

Laai de recensent altijd wel recht wedervaren aan wat men de „sfeer" van een boek zou kunnen .inoemen? Men kan een boek crilisch ontleden, zakelijk en objeclief Maar toch moet men zich ook gevangen kumien geven onder de sfeer van ©en boek, om het recht te kunnen doen gelden.

Dit boek van Jolan Földes raakt u, omdat hel zoo warm en menschelijk gesehreven is. Lees als voorbeeld de beschrijving van Vasja's begrafenis, waarbij de geheele Russische kolonie aanwezig is. Er leeft onder den rustigen verteltoon oeii ontembare innerlijke gloed, een bewogenheid met het lot der menschen, die de auteur beschrijft

Onwillekeurig gaat men dit werk vergelijken mei de eveneens door mevrouw Székely-Lulofs vertaalde romans van een ander Hongaarsch auteur, Ferenc Körmendi. Ook hij behaalde eenige jaren geleden een internationalen prijs met zijn boek „Carrière". Ook hij werd door idil bekroonde werli: in korten tijd een der meeslgelezen auteurs. Maar (na de lectuur van Körmendi's boeken is dit werk van Jolan Földes een verademing. W, ant we missen hier gelukkig den sterk Freudiaanschen inslag, die in de boeken van Körmendi soms tol een obsessie wordt. De abnormale plaats, die hij aan hel sexueele toekent in zijn boeken, maakt ze voor lons onaanvaardbaar en ongenietbaar. Wlat dat betreft, kan men het boek van Jolan Földes beter genieten. Dat wil zeggen, men kan hel genieten om de meesterlijke wijze, waarop Jolan Földes ide levens van haar emigranten weergeeft. Maar als Christenen gevoelen wij, dat dit bewogen boek geen oplossing geeft. Als Jolan Földes het heeft over de „Heimatslosen", denlcen wij onwillekeurig aan de versregels van Wilhelm von Scholz:

Eine Heimat hal der Mensdh, doch er wird nicht drin geboren.

In de losgeslagen, ontworlelde levens van deze imenschen is voor die Heimat geen verwachting en geen plaats. En men kan verstaan dat deze schrijf- ; ster aan een inler\'iewer verklaart: „De sociale tendenz in mijn werk? Geen andere dan dat ik menschelijke waardigheid en menschelijke vrijheid' boven al het andere stel."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen