VU Magazine 1974 - pagina 403

sie bleek voor de overleving in het evolutieproces een groot succes, maar zij schiet nu haar doel voorbij en wordt zelfs tot een gevaar voor de soort gesteund als zij wordt door de consequent doordenkende intelligentie die niet ophoudt steeds moordender wapentuig te produceren. Het is goed dat we ons realiseren, dat edele groepsgevoelens, zoals liefde voor het vaderland, waarvoor wij 'lijf en goed veil hebben', heel nauw verwant zijn aan het groepsinstinct van de jagende agressieve aap. Dat kan een gezonde ontnuchtering geven. De bekende etholoog Lorenz schrijft hierover in zijn boek 'Over agressie bij mens en dier' het volgende: 'ledere man met enigszins stejke gevoelens kent de subjectieve ervaring, die gepaard gaat met een groepsreactie op een bedreiging. Deze bestaat in eerste instantie uit een gevoel van geestdrift, waarbij hem een 'heilige' huivering over de rug loopt en, zoals hij bij nauwkeuriger waarneming vaststelt, ook over de buitenkant van de armen. Men voelt zich van alle bindingen aan het leven van alle dag bevrijd en is bereid alles te laten liggen om de roep van de heilige plicht te gehoorzamen. Alle hindernissen, die de vervulling daarvan in de weg staan, verliezen aan betekenis. De instinctieve remmingen om leden van dezelfde soort te verwonden en te doden boeten helaas eveneens sterk aan macht in. Alle verstandelijke overwegingen, alle kritiek, evenals de argumenten die tegen het door de meeslepende geestdrift gedicteerde gedrag spreken, worden tot zwijgen gebracht, doordat een merkwaardige omkering van alle waarden ze niet alleen onhoudbaar, maar vooral ook gemeen en onterend doet schijnen. Kortom, zoals een Oekraiens spreekwoord zo prachtig zegt: Bij vliegende vaandels is het verstand in de trompet. Aan deze ervaring gaat het volgende objectief waar te nemen gedrag parallel: de tonus van alle dwarsgestreepte spieren wordt verhoogd, het lichaam neemt een rechtere houding aan, de armen worden enigszins van het lichaam af gehouden en een beetje naar binnen gedraaid, zodat de ellebogen naar buiten wijzen. Het hoofd wordt trots opgeheven, de kin naar voren gestrekt, en het gezicht wordt in een bepaalde plooi getrokken, die wij allemaal uit de film ais het 'heldengezicht' kennen. Op de rug en langs de buitenzijde van de armen gaan de lichaamshaartjes rechtop staan en juist dit is de objectieve kant van de spreekwoordelijk geworden 'heilige huivering'. Iemand, die zich blindelings door deze reflex laat meesleuren, is een gevaar voor de mensheid, want hij is een gemakkelijk slachtoffer van die demagogen, die net zo gemakkelijk agressie-opwekkende situaties aan mensen weten voor te toveren als de gedragsfysiologen aan hun proefdieren. Als de mogelijkheid bestaat dat mij bij het horen van oude liedjes of zelfs van marsmuziek een heilige huivering door de leden vaart, verdedig ik mij tegen de verleiding door mijzelf voor te houden, dat reeds de chimpansees, ais zij zich tot de verdediging van hun gemeenschap willen opwerken, ritmische geluiden voortbrengen. Meezingen betekent de duivel de hand reiken'.

De bijbel over het dualisme in de mens De vorige maal hebben we gezien, dat een biologische analyse een zekere verklaring geeft voor het dualisme in de mens. Deze analyse geschiedde aan de hand van het model van de evolutie. In de evolutie lijkt een fase te zijn opgetreden, waarin groepsagressie een gunstige eigenschap was voor wat betreft de overlevingskansen van de soort. De resulterende agressiviteit zou gesuperponeerd zijn op het karakter van de vreedzame, vruchtenetende aap. Dit geeft een zekere verklaring voor de sensatie, waardoor we overvallen kunnen worden onder omstandigheden van spanning, honger of,gevaar, namelijk dat een inwendige impuls ons er toe drijft dingen te doen en te zeggen, waar we later spijt van hebben, ja, die we dikwijls op het moment zelf al doorzien als eigenlijk in strijd met wat we bewust willen. Zulke niet-gewilde woordeh of daden kunnen soms uitermate kwetsend of zelfs gevaarlijk zijn voor mensen die naast ons staan. In de bijbel komt men deze strijd, die woedt in het binnenste van de mens, herhaaldelijk tegen. De agressieve, destructieve, gevaarlijke kant van de mens is in het bijbelse model, beter gezegd in de bijbelse modellen zoals die in de loop van bijna 2000 jaar zijn opgeschreven, ethisch en godsdienstig gekwalificeerd. Het roofdierkarakter is daar een duidelijk negatieve eigenschap, die de mens ertoe brengt te handelen in strijd met de bestemming die God voor hem heeft. Het is de duistere macht die maakt, dat hij zich van God afkeert. Het woord, dat er dikwijls voor gebruikt wordt, durf ik nauwelijks te noemen, omdat het door overmatig en verkeerd gebruik zo versleten is. Het is het woord 'zonde'. Als voorbeeld lees ik u een fragment voor uit de brief, opgenomen in het nieuwe testament, die de apostel Paulus geschreven heeft aan de kleine christengemeente te Rome, die met allerlei problemen worstelde. In dit stuk komt herhaaldelijk het woord 'wet' voor. Ik maak u er eerst even op attent, dat dit in de mond van de jood Paulus de betekenis heeft van 'de onderwijzing, vervat in de verhalen en de leefregels van de boeken .van Mozes'. Het fragment luidt als volgt (Rom. 7:14-25): 'Wij weten dat de wet het werk is van de Geest van God. Maar ik ben een mens die van God is vervreemd, ik ben als een slaaf verkocht aan de zonde. Ik begrijp mijn eigen daden niet. Want ik doe niet wat ik graag wil doen, nee, ik doe juist wat ik verafschuw. Maar dat ik iets doe wat ik niet wil, laat zien dat ik instem met de juistheid van de wet. Maar dan ben ik het niet meer die handel, maar die zondige macht die in mij woont. Want ik weet dat er niets goeds in mij zit, dat wil zeggen, in mijn 'ik' dat van God is vervreemd. Het goede te willen zit wel in me, maar het goede ook doen, kan ik niet. Want het goede dat ik wil doen, doe ik niet, maar het verkeerde dat ik niet doen wil, doe ik juist wel. Maar als ik nu net doe wat ik niet wil, dan ben ik het zelf niet meer die dit doe, maar die zondige macht die in mij schuilt. Zo ontdek ik dus deze vaste goede doen, maar ik bereik Innerlijk stem ik helemaal in maar in mijn handelen ontdek

regel in me: ik wil het alleen het verkeerde. met de wet van God, ik een andere wet. Die 17

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen