Leestafel.

L. E. Onder de Republiek. Amsterdam, VAN HoLKEMA EN WARENDOIIF, rgo; .

DÜ3 de titel van het tweede werk van L. E. de schrijfster, wier eerste: Silhouetten reeds vroeger door mij in dit blad is besproken.

Ook nu liggen weer de verschijning van het boek en mijn bespreking in tijd langer uiteen dan behoorlijk is, iets waarvoor ik der schrijfster mijn verontschuldiging aanbied en wel door haar te verzekeren, dat dit lang vertoef in het tegendeel van gemis aan waardeering ook voor dezen haar arbiid zijn oorzaak heeft.

Er verschijnen boeken en boeken.

Boeken met wier bespreking men terstond gereed is omdat men terstond voelt, dat ze, met hun hoogstens minimaal kunstgehalte, op het gebied der literaire kunst niet 't huis hooren. d i

Doch er verschijnen ook boeken waarvan men terstond vïjclt, dat ze par droit de naissance h tot het gebied van de letterkunst behoorcn; en h met hun bespreking is men dan maar zoo dadelijk niet gereed. Bij hen toch komt het er op aan ze door toetsing te keuren; door vergelijking hun plaats aan te wijzen onder de door kunstgehalte verwante gcestesproducten. En zoo'n boek moet men nauwkeurig lezen, zijn inhoud in je ziel laten zinken, er op laten inwerken om, wat zijn auteur je er in wil laten ïien en wil laten voelen, mee te voelen en mee Ie rien.

Zoo is het mij gegaan, bij de boekbespreking in dit blad, met ULFXRS' Oostloorn, met SJEERP ANEMA'S In 's levens opgang, dat boek van toch wel echte kunst, zij het ook met veel alliage, — met L. E's Silhouetten en ook nu weer met L, E's Onder de Republiek.

En laat mij nu aan deze verontschulding voor mijn lang met de-bespreking-wachten nog de vertroosting voor de geachte schrijfster toevoegen, dat thans op nieuw de aandacht wordt gevestigd op haar boek. Het „plezier van zich gedrukt te zien" moge er bij een schrijver al spoedig afgaan, zich gelezen te w: ten is hem een blijvend genot. En ik heb eertijds de aangename ervaring mogen opdoen, dat ni mijn recensie van Silhouetten L. E zich gelezen kon weten ook door lezers en lezeressen uit.den kring van de Heraut, door wie zij vóór dien tijd nog niet gelezen werd.

Onder de Republiek is de titel waaronder L E saamgevat heeft drie historische novellen wier inhoud zich afspeelt onder de Republiek der Vereenigde Nederlander en wel bepaald inbaar latere dagen, de eerste helft der i8e eeuw.

Ik weet, dat ik met deze meedeeling gevaar loop een kategorie van lezers dadelijk af te schrikken. De boekenlezers die het op hision> che romans en novellen, om meer dan een reden, niet begrepen hebben.

Ik haast mij dan ook bij deze mededeeling het oordeel uit te spreken, dat het met de historie in deze novellen lang niet slecht staat. Dank zij haar ernstige voorstudie van de rSe eeuw en de gelukkige omstandigheid, dat zij vrij beschikt over en met zaakkennis gebruikt maakte van familie archieven en correspondenties waaraan zij haar gegevens, ook voor de historie intime van de adelijke en patriciscbe geslachten wier leven en lijden zij beschrijft, heeft ontleend, — zal zelfs een historicus van professie Mej. L, E. niet op geschiedkundige onjuistheden betrappen.

Voor geschiedvervalsching behoeft de lezer van Onder de Republiek alzoo niet bevreesd te zijn en anderzijds is het historisch milieu waarin de helden en heldinnen dezer novellen optreden zoo los en toch zoo trouw geteekend, zoo prettig en toch zoo juist verteld, — meer dan eens dacht ik bij die bladzijden uit L. E.'s boek aan de wijze waarop in zijn Historische Studiën mijn onvergetelijke leermeester THEOD. JORISSEN placht te werken — dat ook 'n mensch voor wien geschiedenis anders geen uitspanningslectuur is, deze hisiorische novellen voor zijn amusement zal lezen.

't Zijn er, zooals ik reeds zei, drie.

De eerste: Van hem, dit niet meetelden speelt in GELDERLAND en verhaalt van het leed van een oud-adellijk geslacht onder de republiek, dat met de reformatie niet meegegaan, maar roomsch is gebleven, „dat ieeit een leven van stilheid en vergetelheid, het leven van hen, die niet mestelden".

De volgende: Een eenzame speelt in ZEELAND, in ZiERiKZEE en vertelt heel intiem van het zieleleed van een anti-stadhouderlijken Regent onder de republiek, vóór en na het weer opkomen van het stadhouderlijk bewind in 1747 met Prins Willem IV.

Valn MR. PIETER MOGGE, „den zwakken, moeden man, oud voor zijn tijd, den eenzame, met het gewonde hart". -

De laatste: De kinderen van Warmelo, „een verbaal geschetst naar een uitgebreide correspondentie uit 1776—iJTf, speelt in den OVER ijSELSCHEN achterhoek, op het kasteel WARMELO bij DiE.ENHEiM. De kinderen van Warmelo, de kinderen van heer ARENT SLOET en zijn vrouw, „die een Utrechtsche was — de laatste BORRE VAN AMERONGEN, vrouwe van KERSBERGEN bij ZEIST", waren FLORIS en JAN, KEETJE en BETJE. In deze novelle gaat bet niet over het lijden dat de strijd op kerkelijk of op politiek gebied na zich sleept, maai over dat, wat het al maar na elkaar wegsterven van naaste betrekkingen in een verzwakte, hoewel niet gedegenereerde familie, voor de achterblijvenden, voor den laatst achtergeblevene met zich brengt. Als eerst, heel plotseling, de vader; dan, nog als kind, het jongste zusje; in de kracht zijner jaren de jongere broeder; straks de moeder en eindelijk, na gehuwd te zijn met DERK BENTINCK, heer van DiEPENHEiM, als jonge vrouw ook de oudere zuster is gestorven, dan „begraaft FLORIS WILLEM BARON SLOET VAN WARMELO met baar het laatste van wat hem overgebleven was uit zijn verleden, uit zijn kinderjaren, zijn jeugd, en een gevoel van bittere verlatenheid kwam over hem toen hij aan haar groeve stond. Alleen was hij nu over gebleven".

Ik zou, als ik Onder de Republiek met één woord moest kenschetsen, het willen noemen: een boek van compassie; een boek van mtde gevoel.

En juist in die compassie ligt voor mij dan ook voor een goed deel de kunstwaarde van dit werk van Mej, L. E.

Met haar trouwe historiciteit en haar door historische trouw altijd gebreidelde phantasie voert de begaafde schrijfster ze ten tooneele, en reeds dus beelden ze een werkelijkheid uit, die deftige aristocraten en patriciërs wonend in hooge huizen en rijdend in zware karossen, schrijvend elkander fransche brieves. Zij is daarbij genoeg zielkundige om ze in hun affec ten en hartstochten echt menschelijk te teeke nen, die dames met hooggepoederd haar met vele kunstige krullen, in haar stijl zijden keurslijven en wijd zijdeu rokken; die heerenmethun driekantige steekhoeden en pruiken, in hun blauw lakensche rokken, met hun kanten jabots en hun wit zijden kousen.

Maar met historischen zin en een niet slechten psychologischen kijk op de menschen, schept men nog zonder meer, geen werk van literaire kunst. Om dat te kunnen is noodig een temperament dat in staat stelt het mooie te zien ook waar het aan den niet artistiek aangelegden mensch ontsnapt; het mooie te zien ook waar persoonlijke sympathieën ontstaan uit opvoeding en levensmilieu, het zelfs voor het oog van den kunstenaar eerst nog min of meer omnevelen. a Verder is om dat te kunnen noodig een vaar­ k digheid in het bewerken van zijn stof zoo, dat men werkelijk te zien geeft, wat men zelf ge zien heeft; gezien heeft als mooi, als ontroerend g oor zijn schoonheid; als gevoeld.

Welnu over dit alles beschikt Mej. L. E, n niet geringe mate. En het is daaraan, dat Onder de Republiek zijn machtige bekoring dankt; et is dit wat het stempelt tot 'n kunstwerk; et zijn eereplaats geeft onder de werken onzer vaderlandsche belletric.

Wees, als de schrijfster zelf, een overtuigd Gereformeerde; een onverdacht antirevolutionair en daarom goed Orangist; verheug u, als ^^è'J^J^^'^^ ^^ gezondheid ~. als ge Onderde Kepubltek leest zult ge, wanneer ge ten minste met van alle kunstzin ontbloot zijt, ontroerd worden bij het zien van de schoonheid ïn de smart van de snjart, In die Roomschea, die, niet meeteldeij. Van dien Zierikseeschen Regent, dic met aja u antipathieke slaatkuudigc over-' h a h v r tuiging, voor zijn vaderstad en voor zijn gewest toch zoo trouw en zoo eerlijk het goede zocht en zoo jammerlijk miskend, door het volk onder het roepen van; > kom maar hier hond, ja hebt zoolang in een koets gezeten 1" op de stads gruiswagen, den zgsten April in r747, in zijn stad binnenreed. Ontroerd worden duor het zien van de schoonheid in de smart van die zwakke kinderen van WARMELO als telkens en telktas weer, „dan zachter, dan sterker, luidde de torenklok boven DIEPENHEIM en in de leege kerk lag over de hooge bank van WARMELO het rouwkleed uitgespreid."

En niet alleen zult ge dan ontroerd worden bij het zien van de schoonheidinde^e smarten, maar Onder de Republiek, dit boek van com passie, van medegevoel, zooals het alleen in een fijn besnaarde vrouweziel kan trillen, zal u doen lijden met deze smartemenschen. Zal u, ook waar gij nog beter dan TRIJNTJE, de keuken meid van heer ARN VAN DIEDEN, bekend zijt met de gruwelen der Spaanscbe inquisitie, mede lijden doen krijgen ook met dien Gelderscheo edelman, onder de republiek uitgesloten van hooge ambten, van hooge aanstellingen zelfs io het leger, alleen omdat hij roomsch is, en aan wiens kind uu het gemengde huwelijk, toen de nog zoo jonge moeder gestorven was, de oude keukenmeid, zij het ook met de beste bedoeling, in de verhalen van de straks genoemde gruwe len tegengif toedient, zoodat HANSJE dan „sid derend in zijn bedje lag en in lederen donke ren boek een monnikspij meende te ontdekken mei een kalen monnikskop er boven" —, tel kens en telkens ais zij merkte, dat haar Paapscbe meesttr zijn kind weer verteld had „van de Kerk, waar Cbristus werd aangebeden ia het Heilig Sacrament, hoe groot en schoon zij ge weesi was, totdat men al haar altaren en krui sen had weggeslagen en vernield, en hoe diep men hare kinderen hoonde".

In dit kunnen wekken van medegevoel met de menschen, die het uitbeeldt ligt voor mij bovenal de kunstwaarde van Onder de Republiek en in het tot medelijden met dier menschen lijden gestemd worden, het ciitermm voor net vermogen van kunst genieten bij zijn lezers.

Dat dit criterium niet bij alle ierers een gewensche uilkomst zal geven ontveins ik mij allerminst.

Ik voorzie ook nletonvermakelijke misvattingen en daarmee verbonden ontstemmingover de „strekking" van dit boek, dat toch geen andere „strekking"' heeft dan te doen genieten.

Ten slotte nog een woord over den stijl.

Dat hoort er zoo bij.

Welnu als in Silhouetten is de stijl ook van dit wefk van L. E. in overeenstemming mst den inhoud. Sober en toch deftig, zco niets van het „moderne", hetgeen, als vorm bij een reeds meer dan een eeuw oude stof, ook hoogst ongepast zou wezen.

Hier en daar vond ik een enkel vlekje.

Ik zou er, nog onder den indruk van het i8de eeuwsche milieu, Mej. L. E. eigenlijk liever een Fransch briefje over schrijven met Chere Mademoisellel in den kop. Maar ik heb nu eenmaal ook mijn plichten als criticus. £Q daarom wijs ik hier bij wijze van voorbeeld naar p. 112: „Een oogenblik later stond hij met betiaaode oogen in ce zon te knippen".

Mademoiselle houde het mij ten goede, maar als zij zich dezen passus even indenkt zal zij er met mij om lachen.

Doch dit stijlvlekje verhindert evenmin als dat op p. rrj: „tiet dof gebrom van den doedelzak en het gejammer der fluiten klonken dikwijis vruchteloos door de straten" — Onder de Republiek als een mooi boek, een goed boek en ouk als een echt christelijk boek tioogelijk te waardeeren en zijn schrijfster dankbaar te zijn.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen