1933 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 14

8 gepaste natuurwetenschap. De physica leert de oorzakelijke samenhangen kennen, en kan ook conditioneele verhoudingen bepalen. Zij' kent de mechanische krachten, waarin de brug op haar pijlers rust, kan ook door omkeering de voorwaarden tot den bouw van een brug uiteenzetten. Dan komt de techniek, die nu zulk een brug als doel stelt en den bouw onderneemt, en hier is de samenhang zuiver teleologisch ^). Van die teleologische samenhangen, van die finaliteit hebben wij op zeer intieme wijze kennis. Immers heel ons bewustzijnsleven, waar het niet in den contemplatieven schouw stilstaat, is teleologisch van structuur; a fortiori ons handelingsleven. De daad van den mensch is een bewuste, zij beoogt een doel, dat als voorstelling in het bewustzijn levend is geworden, en nu motief tot actie wordt. Intentionaliteit is aan schier al ons denken eigen, en finaliteit ligt aan al 's menschen bewuste handelingen ten grondslag. Het is -duidelijk, dat er, zoodra een effect als doel wordt gesteld en gewild, er een normatief element in de verhouding gaat spelen, /lis het doel werkelijk wordt gewild, moeten ook de daarbij passende middelen worden gewild; niet tot dit doel dienstige methoden moeten worden afgewezen, en zoo rijst hier naast het begrip van doelmatigheid, dat in de betrekking van middel tot doel beduidt het aangepast-zijn van het eerste aan het laatste, een zeker normgevend vermogen. Nu zette Rickert ^), bij de uitgebreide toepassing der qualificatie teleologisch in de biologie beducht voor een biologistische norm- en waardeleer, uiteen, hoe juist in de biologie de benoeming teleologisch ook dikwijls voor een verhouding wordt gebruikt, waarin van bswuste doelstelling geen sprake is. De vroegere ontwikkelingsstadia b.v. van een levend organisme wijzen heen naar het eindstadium der volledige ontwikkeling zijn slechts te begrijpen als middelen die voeren tot dat doel. Deze verhouding is dus teleologisch. Waar nu een doel in de wetenschap als doel wordt behandeld, gelden ook de middelen tot bereiking als normzn. Hoe is dan toch aan een biologistische waardeleer te ontkomen? Rickert ziet de uitkomst in de dubbele beteekenis van het woord telos. Dit Grieksche woord beteekent immers niet alleen doel, maar ook einde. 1) cf Rickerf. Die Philosophic des Lebens, pag 118 Sq. 2) I. c.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen