Psychologische Romankunst.

V. Opbouwende invloed van moderneliter at uuirb es pjreking.

Wat ik in m'n beide vorige artikelen schreef over de verdiensten der psychologisdhe literatuur, bedoelde, de waardeeringsmogelij'kheid, zooals ik haar gesteld en begrensd had, nader te illustreeren.

Ik trachtte 'met enkele voorbeelden m'n bewering te staven, dat waardeering in bepaald verband en onder bij'zondere omstandighede'n mogelijk kan zijta, 'maar O'verigens een strenge begrenzing haar nauwkeurig oteüijnt. Van waaïdeering in 't algep: ieen kan nimmer sprake zij'n, ('tformeele dan uitgezonderd), aangezien de .algemeenheid der moderne letterkunde, dus ook die, der psychologische kunst, beginselen weerspiegelt, die met , ons christelijk belijden volkomen in strijd zij'n. Maar, wijl verschiltende omstandigheden (die ik in m'n inleidend artikel aangaf) het noo'dig maken, dat we de quaestie der waardeering overwegen, kunnen we door afzonderUjke boekbespireldng de gevallen, waar Tvezenlijke .artisticiteit erkenning verdient, opsporen en recht doen wedervaren. Juist omdat de maatstaf waarnaar ge'meten wordt toch altij'd is de eisch van ons christelijk beginsel en dit moeilij'ke werk alleen door tot oordeelen bevoegde menschen geschieden kan, is er weinig gevaar voor misplaatste erkenning. En het groote voordeel is, dat een dam wordt opgeworpen tegen het steeds grooter wordende enthousiasme, . da; t onze jongere intellectueelen benevelt.

Dit resultaat is niet alleen reeds voldoende, om de wenschelijlfheid van afzonderlijke boekbespreking te betcogen, maar bewijst ook de noodzakelijkheid daarvan, omdat zi] de eenige manier is, om de moderne literatuur in haa^r verdienste te benaderen. Tegelijk echter biedt zij' de gelegenheid, om' principieel opbouwenden arbeid te verrichten. De bedo'sling van dit artikel is, zulks nader aan te toonen; daarmede los ik tevens ©en .vroeger gedane belofte in.

Verschillende maleïï ree3s"wëes4."é'r'op, dat we met een vo'lkomen negeeren van de nieuwere literatuur, bet gevaar dat van die zijde ons'bedreigt, niet ontkomen. De bijzondere bekoring dje van haar uitgaat 'met lianie tot de studeerende jeugd, maakt het noodig, dat de christelijke opvoeding volle aandacht wij'dt aan de verhouding, waarin zij staat tot de 'moderne. literaire kunst. Misschien is het wel voor een .groot deel de neiging tot het negatieve, eigen aan .den critischen zin der rij'pere jeugd, die zoo groeten invioed versohaft aan de" tegenwoioxdige literaire productie, maar dan juist is het plicht van christelij'ke paedagogiek door posiliviteit, beginselomlijning, bij te brengen, dezen ti^ek onschadelijk te ; maken.Zij moet den jongere door samenspxeking en in geschrifte leeren onderscheiden, wat de eisch is van Gods Woord en wat in de nieuwere kunst daarmede in strijd is. , En dan krijgt ge vanzelf de gelegenheid opbouwenden arbeid te verrichten. Want als ze in haar eerste taaie is 'geslaagd, heeft ze den akker des harten gezuiverd van onkruid en is 'er weer plaats voor het goede zaad.

Inderdaad is met name ^^^Ëïë§7l)isyohologische kunst veel materiaal voor zulk' eèn arbeid voorhanden. Want als 'men scherp inziet in de verhoudingen die zij' weergeeft blijkt, dat zij, natuurlij'k onbewust en ongewild, de waarheid bewijst van wat 'Gods Woord leert. Dit valt gemakkehjk aan te toonen en 'met voorbeelden te verduidelijken.

Echte kunst, dat is dus door w.aarneming gewekte zielsemotie, geeft de werkelijkheid van het leven te zien. E'n daarin staan diep; ingedrukt de voetsporen des Almachtigen. Nu eens blijkt uit hét beloop der feiten de gerechtigheid jGods, dan weer straalt van achter een zwarte wolkenbank van zónde, Zij'n ontfermend mededoogen. In ander verband weer leeren de gevo'lgen van een leven in de boosheid, dat de 'bezoldiging der zonde de dood is en elders wordt bewaar'hei.d, dat die ver van He'm de weelde zoeken zullen, vergaan en dat Hij uitroeit die 'Hem smaden. De moderne literatuur ziet dit alles natuurlijk niet, 'maar juist waar ze echte kunst is en bet leven weergeeft zooals het is, in z'n .gevolgen uit oorzaken en resultaten uit beginselen, reproduceert ze ook deze dingen. En de christen, die ze weet, leest uit , de feiten deze waarheden af en kan ze anderen doen zien. En zelfs daar, waat wel bewustheid is en een opzettelijk zich keeren tegen wat God jheeft ingezet duidelijk blij'kt, zelfs, of taisschien juist daar, valt de nimmer falende uitkomst van Gods getuigenis uit de noodzakelijke gevolgen der opvattingen met den vinger aan te wijzen. Zeker, die gevolgen worden vaalc verbloemd, zooals in de tendens-romans, maar daarmede is ook het doodvonnis gestreken over de artisticiteit; daar is de echtheid weg, die levensadem is voor de kunst, daar is, als door ruwe sloop er shanden, haar zuiverheid geschonden; Wat echte kunst is, draagt de elementen in zich, die ik daar noemde. En dat is het materiaal, waarmede in samenspreking opbouwende arbeid te verrichten is.

Men kan den jongen lezer de feiten en toestanden doen analyseeren, zoodat ze in hun oorzakelijk verband scherp' voor hem staan en dan opnieuw het geheel recionstrueeren, maar nu langs de lij'nen, die een christelijke levensbeschouwing trekt. Men kaai den eisch van Gods gebod ten opzichte van bepaalde verhoudingen eerst vaststellen en dan toepassen O'p de' situatie, die een literatuuruiting schept, om te doen bhjken, waar de oorzaak ligt van beschreven mislukkingen. Dat eindeloos zoeken toch. nimmer tot vinden leidt, wat zoo herhaaldelijk-in de moderne literatuur te zien is, kan op; deze wijze bewezen worden, omdat buiten den Zaligmaker der zielen nergens rust te vinden is voor 't onrustige 'hart. En als 'men over deze en dergelijke dingen heeft gesproken en den jongen lezer tot de lerkëntenis daarvan gebracht heeft, dan is de gelegenheid daar, oto, los van literatuur en besproken boek, hem persoonlijk te stellen voor deze feiten, als ook geldend voor hem.

In den breede zou dit alles uit te werken zij'iii| maar dit 'valt buiten het bestek van m'n artikel. Bovendien wijst hier de practijk vanzelf den weg. De wij'ze van doen is naar de behoeften van het o ogenblik geheel verschillend — 'maar de uitkomst is altij'd dezelfde: mien stelt den zoon of leerling voor de beslissende levensvraag', hoe hij' den toorn Gods over zijn zonde kan ontgaan en weder tot genade 'komen. Dat is opbouwend werken, aan. de hand van bespreking der moderne literatuur.

Ik zeg natuurlijk' niet, dat men om' deze dingen te bespreken grijpen moet naar de moderne letterkunde als het bijl uitstek 'gescjhikte middel. Maar, uitgaande van het feit, dat we rekening moeten houden met een tijdsversöhijnsel als deze literaire kunst is en a.fzönderlijk'e boekbesp'reking dala (het eenige middel is, dat de christelijke opvoeding ten deze gebruiken kan, tracht ik te bewij'zen, dat dit min - lof meer ons oplgedi^ongen zwaard in bepaalde gevallen tot een ploisgij'zer om te smeden is.

Enkele voorbeelden kunnen dit beweren versterken. In het reeds genoemde boekje „Angelina's huwelijk" komt de piassage voor van Zaccaria's sterven (Zaccari.a Banfi is de oude, blinde oiom van Angelina). De besch.rij'ving is breed' genoeg en de stemmirtgien-weergave goed, maar het tooneel is hopeloos arm. Als de dood komt, die aan alle levensberoering .jn de pienschenziel een einde maakt, is er voor de ianalyseerend© gave der psychologische kunst igeen stof meer en moet zij haar kracht wel gaan zioeken in de ontleding van personen en toestanden rondom. De dood is haar immers een grooit mysterie, dat nergens houvast geeft voor berekening i^n conolusie. En de groote bron, die haar beschouwing', vdfedde, de mtensohelijkheid 'van den mensch, vioeii leeg miet het wijken der levenskracht. Daaüom is zoo'n tooneel zoo arm, zioo zielloos. Van Zaccaria zelf hoort ge niets. Alle nadruk valt qp' Tito en Angelina, wier te voren behandelde veilhouding vooral aan dit sterfbed eigenaardig uiÜwmt. Een bijzaak dus in dit verband, maar die hoofdzaak wordt, omdat wat wezenlijk hoofdzaak is boven de bevatting der psychologische analyse ligt. Als ge dit bijl xnv h& sp'reking hebt aangetoond, stel dan eens het sterven .van een christen daartegenover. Dan kunt ge laten uitkomen dat chïishelijke kunst in de teekening van zulk een tafreel in de essentie staat van haar kracht. Lees b.v. eens, voor ge met het boekje van Mafgot Antink verder gaat, de eerste hoofdstukken van het werk van Mevr. van Hoogstraten—Schoich „Renata". Daar vindt ge veel gelijkheid met de veiihjoudingfen, die de moderne literatuur schept. Het sterven eener jonge moeder wordt daar geteekend, die nauwelijks 20 jaJren oud is, over wier korte leven reeds de sombere schaduwen vielen van de smart. Getrouwd met een ongeloovige, tegen den zin van haar vader^ die daarom de hand van haar arftrok, is ze in den vreemde, ver valn het vaderland, weduwe geworden. Niemand kent ze dan de vroiuw, bij; wie ze inwoont en den ouden dokter, die haar medische h'Jp' verleende bij' de geboorte van haar kindje en die nu bij haar sterfbed staat. De trajgiek is wel heel groot en de uitbeelding verdienstelijk'; de ontroering, die echte kunst wekt, gaat aan uw ziel niet voorbij!. De stervende vreest den dood echter niet, omdat ze hare zonden door het verzoenend sterven van Christus voor Gods aangezicht bedekt wéten mag en ze geeft zich willig over in Gods hand, ofschoon ze haar kindefce gansch alleen achterlaten moet in een vreemd land. Ze spreekt over dit alles met den dokter en dat gesprek nu, waardoor alle aandacht valt op de stervende', is de tegenstelling, die ge tegenover Zaccaria's sterven plaatsen kunt. Dan ziet de jonge medelezer meer, dan gij' hem kunt zeggen. Of, lees eens dat literair bijzonder verdienstelijk stukje van den bekenden christelijken schrijver W. G. v. d. Hulst „Het verhaal van den kurassier". De moderne kunst zou, pessimistisch als ze is, hier niets dan zwartheid, donkerheid zien en weergeven. 'Wat anders biedt haai-ook een tooneel als hier beschreven wordt: een Fransch soldaat, die met heit zwaar geteisterde overschot van Napoleons leger de barre Russische sneeuwvlakten zoekt te ontkomen naar beter oord, maar, door den dood besprongen, zich nog weet te sleepen naar een half verigane schuur aan den wegkaïit en daar ineenzakt. 'Voor de moderne kunst is hier geen stof, maar des te meer licht glanst er voor den christen. 'Want die eenzame, stervende vreemdeling, daar ginds in de stuivende sneeuw van den Russischen Kerstnacht, vertelt aan een Hollandschen matter met van blij'dscbap tintelende coigen, dat het wonder van Bethlehem ook voor hem is opgegaan en Jezus ook voor hem werd geboren. „Jezus leeft" is zij'n, laatste woord, hetzelfde, waarmede ook Ellen Schulze („Renata") den doodsj or daan betrad. — Als ge zulke tafreelen op het rechte oogenblik weet te grij'pen en stelt tegenover de armoede der moderne literatuur, kan een bespreking, die.ge over een harer producten met een jeugdigen lezer begonnen zijt, vruchten afwerpen voor de eeuwigheid.

Dan verricht-ge opbouwenden arbeid.

Een andersoortige stof biedt u een boek als: „Het beloofde land" van Ina Boudier—Bakker. Daar ziet ge den zwoeger Eli, die met ontembaren wil z'n idealistisch pogen doorzet, de menschen door hun eigen arbeid gelukkig te maken, maar wien alles bij de-handen afbreekt, zoodat hij', van de menschen die zich bedrog< en wanen, gehaat en door den duivel der drankzucht gegrepen, vergeten sterft. De mensch, die staat in eigen kracht! Die meent, alles te kunnen en daarbij' God niet noodig heeft, dis het goede beoogt, maar den oorsp'rong van wat alleen goed is niet kent en daarom niets dan anislukking oogst! Precies dezelfde impressie geeft de figuur van Barend in dit boek, die alles op'offert, dag en nacht'werkt, opdat z'n zoon in staat zaili .(zijn fcét ideaal dat hij Izich, stelde te vervullen, en daarbij' al z'n 'verwachting bouwt op dien. zoon — en die nu ervaren moet dat van het groote begeeren. nimmer eenige werkelijkheid worden zal, omdat de zoon gansch anders is dan hij' dacht! "Wat ligt ©r dan een weedom in dien titel „het beloofd© land", hoe schrijnt die gedachte als ge de realiteit ziet. En wat staat daar dan in stralend licht tegenover het beloofde land, dat een christen in 't vooruitzicht heeft, die niet met uiterste inspanning van eigen kracht moet trachten het te bereiken en dan nog bedrogen uitkomt, maar, zonder eenige verdienste zijnerzijds uit genade veel meer ontvangt, dan hij' ooit had durven hopen. Zulk© tegenstelling kunt ge verbinden aan uw bespreking. Misschien is het van dat zaad, dat honderdvoudige vrucht afwerpt.

Nog een laatste voorbeeld.

Ge leest met uw leerling „'t Geluk' hangt als een druiventros" en het jonge gemoed bruist op' bij het telkens weer terugkeeren van de duivelachtige daden van den sluwen Genuees, Angelo' Grassi. Waarom lukt toch alles dien ellendeling'? vraagt lhi|. Is er dan geen gerechtigheid meer? Al die gestolen en met groven woeker verkregen winsten zijn toch samengebracht , uit de e'llende van den arme én rampspoedige? •— Laat die verontwaardiging zich maar uiten, ze baant u 'den weg. Want, als ze zwijgt is de vore getrokken, waarin gij uw zaad uitstrooien kunt. Dan wijst ge op de ervaring van Asaf, die ook 'zulk een bitter© analyse van 't geluk der onrechtvaardigen uitsprak, die, ondanks hun boosheid „nochtans" rust hebben en het vermogen vermenigvuldigen. Maar als hij' is ingegaan in Gods heiligdom en „gemerkt" heeft op' hun einde, is wat eerst een raadsel scheen geen verborgenlueiid meer. „Immers zet Gij' hen op gladde plaatsen. Gij doet ze yallen in verwoestingen", zoo concludeert hij. En "deze slotsom beantwoordt ook de, verontwaardiging van het jonge hart en geeft tegelijk een levensles, die bijblijven zal.

Aan Emilia, d© vrouw van den hoofdpersoon in dit boek, kunt ge de armoede doen zien van het leven zonder God, dat nergens een toevlucht weet en steeds benauwder wordt. Aan Tilipipoi, de hoofdpersoon zelf, demonstreert ge den mensch, wien het goede te' doen wel bijligt, maar die het kwade doet, omdat hijl mist de eeihige bron der kracht, die menschelijk© zwakheid overwint.

; En Z'O'O zou lik kunnen voortgaan. Ik bracht echter reeds voorbeelden genoeg bij' ter verduidelijking van wat ik' bedoel. Nu erken ik zeker het 'gevaar, dat z^uilk een. opzettelijk bespreken van moderne iiteratuurpro'du^iten meebrengen kan (ik deed dit trouw'Cns reeds eerder) maar stel daar terstond tegenover de mogelijkheid, die ik thans 'Ontwikkelde. En als de leiding in goede handen is en de arbeid W'ordt 'verricht O'uder voortdurend gebed om kracht '©n zegen, zal de prikkel ten verderve, als een morgennevel worden verjaagd, door het licht der goddelijke genade, met zooveel heerlijke glansen over anderen opgegaan.

Dan is Opibouwend werk' verricht.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen