Rondom de Bijbelsche treurspelen van Racine.

II.

Tegen denzelfden tijd, dat Lodewijfc XIV het hotel des Invalides stichtte te Piarijs ten lehoeve van oude of gewonde officieren, had Mme de Maintenon van den koning Weten te verkrijgen, dat aan de poorten van Versailles een huis gebouwd werd, waaxin twee honderd en "vijftig meisjes uit de kringen van den armen adel gratis ha, re opvoeding zouden kunnen ontvangen. Diat huis was het beroemde maison de Saint-Cyr i). VanaJ: de oprichting ontplooide de stichteres een loflijke activiteit ten einde de inrichting tot grooten bloei te brengen. Zij hield zorgvuldig toezicht op; het onderwijs, dat door zies en dertig zusters van Saint-Louis gegeven werd, en schreef zelf dialoogjes en kleine tooneelstukken voor de jonge da, mes. Zij dreef de liefde zoover, dat ze de kleinsten eigenhandig van ongedierte zuiverde. Op een dag riep ze uit: „Arme kleinen! ik heb z.e lief, zelfs in hun onreinheid-!"

De eenige titel die dan ook op-haar overlijdensacte staat is die van „Institutrice de la-Maison Royale de Saint-Louis".

De meisjes, die goed gezond moesten zijn en wier adelstand aan vaderskant van op z, 'n minst honderd jaar moest - dateeren, waren naar haar leeftijd verdeeld in vier klassen: de roode, van zeven tot tien ja-ren, de groene, van elf tot dertien, de gele, van veertien tot zestien en de blauwe, waarin het eindonderwijs gegeven werd. De kleur was die van een lint, da-t de leerlingen op haar zwarte uniform droegen. Elk liarer ontving bij het verlaten van de inrichting een bruidschat van duizend daalders (3000 frs), die zij, ofschoon "de school geen dwang oplegde in die richting, mochten besteden door zich een plaats te koopen in een klooster. Een zeker aantal der „blauwe" leerlingen dienden als „monitrices" in de lagere klassen'en kregen een aanzienlijker som gelds mee.

Behalve de tooneelstukjes, waa-rvan hierboven melding gemaa: kt is, en die Mme de Maintenon zelf schreef, liet ze door hare leerlingen ook bekende tragediën spelen, zooals Cinna - van Corneille en de 1 phi génie of de Andromaque va, n Racine. Maar de ge'improviseerde actrices kwa.men al te goed in haar rol, en legden izooveel uitdrukking en pa-ssie in haar spel, dat Mme de Maintenon ervan schrok. „Onze meisjes", zoo schreef ze aan Racine, hebben juist Andromaque gespeeld en ze hebben het zoo goed gedaan, dat ze liet nooit meer zullen spelen, noch een van uw andere stukken." Toen was het, dat ze aan Racine vroeg, speciaal voor de jonge dames van haar instituut te schrijven een stuk, „waaruit de liefde geheel verbannen zou zijn".

Racine, die sinds elf jaar geen vers meer geschreven had, aarzelde lang, vreezend voor zijn reputatie in een onderneming, waarbij' niet veel eer te behalen viel. Ten slotte stemde hij toe en stelde de geschiedenis va, n Esther voor. Dit werd aanvaard. Toen schreef hij zijn Esther. De organist va-n de school, Moreau, componeerde de muziek voor de kooren. Racine en zijn trouwe metgezel Boileau leidden de repetities in eigen persoon.

Eindelijk, - den 26sten Januari van het jaar 1689, op' een Woensdag, vond de eerste voorstelling plaats in de vestibule van de slaapzalen op de tweede verdieping van het gebouw. De vier klassen der jongedames hadden een plaats opi óploopende zitb-a-uken. Tusschen deze en het tooneel zaten de koning, zijn echtgenoote, de kroonprins, minister Louvois, de beroemde kanselredenaar Bossuet, enkele hovelingen en verscheiden bisschoppen. Verlichting, decors, costumeering, alles was schitterend. De voordracht, de lieftalligheid, de beschroomdheid der meisjes verrukten den koning en de overige toeschouwers. Het stuk kwam bewonderenswaardig-mooi-, uif.. Gedurende de maan-

den Januari en Februari werd het vijfmaal gespeeld.

Maar zoovele pralende voorstellingen te midden van een wereldsch pnbliek, maakten Mme de Maintenon en andere vrome dames ongerust. De jonge tooneelspieelsters werden, volgens de directrice der inrichting, hooghartiger en trotscher dan het zelfs princessen zou betamen.

Als Racine, twee jaren later, ook op verzoek van de beschermvrouw van 'Saint-Cyr en eveneens voor haar jonge pupillen, een ander Bijbelsch stuk, A thai ie, schrijft, staat dan ook bij! alle opvoedsters, die aan het instituut verbonden waren, vast, dat dit nieuwe stuk in allen eenvoud, dus zonder costuums of decors, moet worden gespeeld.

Het bijbelsch verhaal uit het boek Esther is zoo gespannen van actie, dat Racine, bij: ^et dra.matiseeren van de stof, de geschiedenis van stap tot stap heeft kunnen volgen. Natuurlijk heeft de dichter veel in de door-en-door oostersche overdaad der detailversiering van het boek Esther moeten vereenvoudigen, en, idaarentegen, een buitengewone uitbreiding moeten geven aan de dialoog. Dat alles staat in nanw verband met de eischen, die het aanpassen van een verhaal aan het tooneel stelt.

Wanneer men Racine's Esther met het bijbelboek vergelijkt, wordt men getroffen door een zeer belangrijk verschil. Het betreft de uitbeelding van Ahasveros' persoon. De Ahasveros uit den Bijbel bezit hoegenaamd geen sympathieks. Het gruwzame despotisme, de onbegrensde willekeur van een oosterschen tyran, vinden wij in het bijbelsch verhaal als gefotografeerd. Wij zien Ahasveros daar, zonder eenig redelijk motief en reageerend alleen op zijn gevoelens, zijn stemmingen en zijn grillen, overslaan van de meest buitensporige en dwaze wreedheid tot uitbimdige en verbijsterende goedheid en omgekeerd 2). Hij' is een type van de lange reeks, waartoe Nebukadnezar, 'Cambyses, Dzjengis Khan, Tamarlenk, Attila, Tiberius behooren en die, ztelfs over 'den. grooten afstand heen, die hen van ons scheidt, 'den gewonen mensch nog een ztekeren schrik in de leden jagen. Welnu, deze volslagen despoot en deze volslagen oosterling, met zulk een nietssparend realisme geteekend in de Heilige Schrift, wordt bij Racine een redelijk wezen, een, ondanks zijn dwalingen, edel mensch, een westersch vorst uit den modernen tijd, die alleen nog maar kennis van het Nieuwe Testament noodig heeft, om de allerchristelijkste en de allerkatholiekste van alle majesteiten te zijn.

Twee motieven hebben Racine er toe gebracht 'de Ahasverosfiguur te interpreteeren, zooals hij gedaan heeft. Het eerste is een uiting van een in de „klassieke" kunst algemeen heerschende opvatting. Wat men tegenwoordig onder locale kleur verstaat, was in de 17de eeuw een onbekend artikel, ook op het gebied der schilder-en beeldhouwkunst. Om aan te toonen wat ik hiermee bedoel, mag ik wel als voorbeeld nemen onzlen grootsten schilder, wiens werken door de tallooze reproducties bijna aan iedereen bekend zijn. Rembrandts verbeelding drijft hem vaalk uit naar het Oosten van den Bijbel. Hoe dat er wezenlijk uitzag, wist Rembrandt al evenmin als^Racine. Evenmin als Racine, beeft hij zijn best gedaan óm het te weten. Dien eisch stelde geen enkele tijdgenoot aan zijn kunst. Rembrandts kunstenaairsverbeelding schiep' een Oosten, dat alleszins schilderachtig was, maar zoo primitief ten aanzien van dq eischen, die ethnografie en archeologie stellen, dat elk behoorlijk onderlegd catechesant ran nu het hein verbeteren kan. Zoo zien wij op de Bruiloft van Simson alle gasten opi stoelen zitten om een groote ronde tafel, beladen met een pyramide van sinaasappelen en om welker pooten een pajax jonge hondjes dartelen. Zoo kan men in het park van Versailles de godenbeelden zien in hun natuurlijke kleedij, dat wil zeggen naakt, maar met de rallonge-pruik, zonder welke een behoorlijk mensch nimmer in 't publiek verscheen, op het fiere hoofd.

In zijn profane, evenmin als in zijn bijibelsche stukken, brengt Racine opizettelijk eenige locale kleur aan; en daardoor is 'teensdeels te verklaren, 'dat zijn Ahasverosfiguur zoo modern aan doet.

¹) Sedert Napoleon is Saint-Cyr een militaire akademie.

2) Dat God nochtans, door al deze luimen en grillen heen. Zijn heerlijk plan volbrengt, ontkennen wiji hiermede allerminst. Wiji beschouwen Ahasveros hier ^alleen yan de mensclielijke zijde.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen