Rondom de Bljbelsche treurspelen van Racine.

IX.

Het is de vreeselijke en geheimzinnige figuur van Athalia, Koningin van Juda, die de dichter heeft gemaakt tot hoofdp'ersoon van zijn grootsche schepping. 'Ofschoon bedoeld oorspronkelijk als amusement voor kostschoolmeisjes, heeft Racine in dit treurspel zooveel van. zijn dramatisch genie gelegd, dat bijna alle kunstcritici het beschouwen als het meest volmaakt stuk werk dat uit zijn handen is te voorschijn gekomen.

Misschien rijst bij een enkelen lezer de vraag hoe een gruwelijke moordenares, een vrouw, die zestig kinderen heeft doen slachten, de centrale figuur van een nobel treurspiel kan worden. Racine heeft de moeilijkheid van de situatie gevoeld, en de oplossing gezocht en gevonden in de mot i-veering van de daad. De Bijbel laat zich niet rechtstreeks uit over de beweegredenen, die Athalia hebben gedreven tot haar gruweldaad. De drijfveer, die Racine haar geeft, is niet in strijd met de gegevens, die de Heilige Schrift zelve ons verstrekt — integendeel! — is, uit zielkundig oogpunt bezien, buitengewoon juist, en bovendien, ze maakt Athalia !tot een verschijning, die waardig is als hoofdpersoon te fungeeren van een klassiek treurspel. Het klassieke treurspel kan, althans in zijn hoofdfiguren, geen laagheid gedoogen. Een dievegge, een struikroover, een dronkaard, een vraat, kan wèl als hoofdpersoon in een blijspel optreden, maar nimmer in een treurspel, dat opgebouwd is volgens de opvatting van de Fransche zeventiendeeeuwsche school i). Haat nu, en weerwraak gingen door voor nobele motieven, en wij gevoelen allen, dat zulks niet ongerijmd is. Om wezenlijk te kunnen haten, moet men karakter en een zekere zielegrootheid bezitten.

Welnu, Athalia, de dochter van Izebel en Achab, heeft moeten beleven, dat het gansche huis baars vaders omgebracht werd door een wreed veldoverste, die, eenmaal koning geworden, geen durf genoeg bleek te hebben, om met Jerobeam's afgoderij te breken. De Athalia van Racine ziet aclrter Jehu Jehova en in het geweld van den krijgsoverste de uitvoering van het vonnis, door den Allerhoogste geveld. Zij poogt nu den God van Juda te treffen in het dierbaarste wat dezie heeft, namelijk in het kroost van zijn knecht David. Haar kleinkinderen zijn niet meer de kinderen van den uit haar ingewand voortgekomen zoon Ahazia, , maar afstammelingen van den door God verhoogden maar door haar fel gehaten David. Oog om oog, tand om tand! In Jehova's naam heeft Jehu haar familie van den aardbodem weggedaan. EvenzoO' zdl & j in Baals naam, het huis van David uitroeien. Zij

is als een vrouwelijke Lucifer, die de vuist balt tegen den Almachtige. En gelijk Milton, Vondel en zoovele anderen om de Satansfiguur hun epos of drama ^hebben gegroepeerd, zoo heetft Racine deze hatende en hartstochtelijke vrouw tot de protagonist van zijn schoon treurspel gemaakt. Zij geeft den stoot tot de actie, hare lotgevallen houden onze aandacht gevangen en, bij de eindfca, tastroof zien wij haar, met het toornig gelaat naar den hemel gekeerd en met godslastering op de lippen, nedervaren in den afgrond der vernietiging.

Racine heeft haar tot antagonist gegeven den hoogepriester Jojada, die voor de belangen van den onmondigen koning opkomt.

Tusschen de beide allesoverheersehende figuren van den protagonist en den antagonist heeft Racine geplaatst een derden speler, of, om in da terminologie van het 'oude Grieksche treurspel te blijven, een t r i t a g o n i s t, die de drager van de intrige, de verwikkeling, is. Ofschoon den Bijbelschen naam van Abner dragend, is deze persoon een creatie van Racine. Het is een man, die als krijgsoverste Joram en Ahazia heeft gediend en die, als bij ons De Ruyter, zonder naar kleur of partij te vragen, het vaderland alléén getrouw, in den dienst van Athalia is overgegaan. Wie anders dan Athalia zou hij dienen, nu het geslacht van David van den aardbodem is weggedaan? Hij is Jojaida zeer wèl gezind en als Mjl eenmaal — maar dat gebeurt vlak voor de eindkatastroof — weet, dat er nog een koning is van Davids geslacht, is hij Athalia's tegenstander.

In korte trekken zal ik nu een overzicht geven van dit treurspel, dat van structuur zoowel als van taal en karakterteekening een der völmaakste is van de Fransche letterkunde ^).

Het eerste bedrijf behelst, evenals bij alle klassieke stukken, de expositie. De expositie brengt ons op de hoogte met plaats, tijd, omstandigheden, personen, kortom met alles wat noodig is om het stuk aanstonds te begrijpen. Maar terzelfder tijd, evenials de eerste maten ons het Leitmotiv, het themai, van de geheele symphonie doen hooien, zoo ook worden we dadelijk bij het eerste onderhoud, dat Jojada en Abner met elkander hebben, de diepe roerselen van de actie gewaar. Het is als het verre rommelen van den donder, dat aan de uitbarsting van het onweder zelf voorafgaat. Eenerzijds spreekt Abner over het gevaar, dat den tempel bedreigt van de zijde der door duistere oorzaken verontruste koningin; andererzijds onderhouden Jojada en zijn gade, Josabeth, elkander over het kind, dat het symbool en het onderpand is van de vrijheid des volks. Jojada vindt dat de tijd nu niet verre is, om het geheim van zlijn geboorte aan zijii getrouwen te openbaren.

In het tweede bedrijf begint d'e actie. Daarin valt wat men noemt, het motorisch moment; Athalia betreedt den tempel des Heeren. De eerste woorden, die men haar hoort uiten, zijn karakteristiek voor haar zielstoestand: „Je ne puis". Men hoort waaróm zij hierheen is gedwaald: zij zoekt er den vrede, het evenwiciht, die van haar geweken zijn. Z|ij spreekt in tegenwoordigheid van Abner en Mathan, haa, r raadsman en booze genius, over haar innerlijke onrust, en vertelt den droom, die daarvan de aianleiding is. Elke Fransche scholier kent de schoone bewoordingen, waarmede zij haar ontzetting lucht geeft. Haior moeder Izebel is haar verschenen en heeft liaaj" voorspeld, dat ook zij in de 'handen van den; meedoogenloozen God der Joden zal vallen. Daarna heeft ze in haar droom eentnaapje gezien, gekleed in den linnen lijfrok der Levieten, dat haar een dolk in de borst stiet. Nu, in den temptel, heeft ze ; dat jongske — 'tis Joas, het koningskind —in levenden lijve aanschouwd, en kent rust noch duur meer. — Het rechtstreeksche gevolg van dit gesprek is, dat het kind vóór haar wordt gebracht. Zij ondervraagt het, wordt ontroerd door zijn eenvond en de oprechtheid, maar ergert zich over de wijze, w> aaropi het opgevoed wordt. De spanning van het stuk stijgt hiermede in niet geringe mate.

1) Shakespeare heeft zich nooit deze beperking opgelegd. Zijn drama's zijn een, zij het ook grandiose, dooreenmenging van tragische en komische motieven. —• Naderhand, in de 19e eeuw, als de „klassieke" zuurdeesem is uitgewerkt, zal hiJ ook in Frankrijk vele navolgers vinden. Maar gedurende lange jaren gaat Shakespeare in Frankrijk door voor een genialen gek.

²) Voor meerdere détails verwijs ik naar een door mij bewerkte editie ran A t h a 1 i e (Meulenhoff's serie: Les meilleurs auteurs francais.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen